De Nationale ombudsman presenteerde op 17 oktober 2022 – Wereldarmoededag – een reflectie op de knelpunten die verschillende groepen sociale minima ervaren. Hij pleit ervoor te stoppen met maatwerk als oplossing voor slecht beleid. Nodig zijn eenvoudige, begrijpelijke en goed uitvoerbare wetten en regels, die iedereen kan toepassen.
Volgens de ombudsman is het sociaal minimum niet toereikend. De geplande verhogingen van het minimumloon en de uitkeringen verhelpen die problemen maar beperkt. Ook zijn er grote verschillen tussen gemeenten, onder meer bij de inkomensgrenzen die zij hanteren. De vraag of iemand kan rondkomen, hangt nu teveel af van zijn toevallige woonplaats. Verder blijkt dat burgers vaak niet op de hoogte zijn van de mogelijkheden voor financiële ondersteuning. Juist de financieel meest kwetsbare burgers zijn nu het zwaarst belast met het indienen van aanvragen en doorgeven van wijzigingen. De regels in het sociaal domein zijn ingewikkeld en de financiële administratie kost heel veel tijd. Door strikte inkomensgrenzen kunnen burgers snel toeslagen kwijtraken als ze iets meer gaan verdienen. Sociale minima ervaren bovendien weinig toekomstperspectief en zien weinig mogelijkheden om hun situatie te verbeteren.
Hardheidsclausules en KAN-bepalingen
De overheid probeert het vertrouwen in de sociale zekerheid te herstellen met meer ruimte voor maatwerk. De minister voor SZW heeft net een nieuwe aanpak voor armoede en schulden gepresenteerd. Ook de Participatiewet wordt herzien, maar nog altijd gaat het beleid uit van vrij rationele mensbeelden en beleidsveronderstellingen. Verbetering van sociale wet- en regelgeving is nodig in plaats van meer maatwerk in de uitvoering. De overheid zegt nu mensen het voordeel van de twijfel te geven in plaats van ze als potentiële fraudeur te zien. Maar dat is nog steeds geen ander, meer realistisch mensbeeld. Het is cruciaal om beleid te ontwerpen vanuit een realistisch perspectief van de burger en niet vanuit een rationeel perspectief. De overheid en de Tweede Kamer voegen nu allerlei hardheidsclausules en KAN-bepalingen in wetten toe. Maar maatwerk is geen oplossing voor slecht beleid of slechte wetten.