Een rustige kroniekperiode die zich kenmerkt door aanvulling van het Burgerlijk Wetboek met afdeling 6.5.2 ab waarin de bepalingen van de Toegankelijkheidsrichtlijn voor e-handelsdiensten zijn geïmplementeerd en waarin de Wet opheffing verpandingsverboden per 1 juli 2025 in werking is getreden. In het aansprakelijkheidsrecht wat meer reuring dan in het contractenrecht en in het goederenrecht, maar ook nu weer zijn fraaie artikelen verschenen. Links en rechts wat ditjes en datjes, maar niet de aardverschuivingen die de vorige kroniek kenmerkten.

[Lees de kroniek van het vermogensrecht in InView]

De zoektocht naar het juiste midden, tussen burgervriendelijke overheidsdienstverlening en rechtsbescherming enerzijds en de grenzen aan het doenvermogen van bestuursorganen en rechtspraak anderzijds, gaat onverminderd door. Er is toenemende aandacht voor ieders verantwoordelijkheid voor het ordelijk verloop van de uitvoering en de afhandeling van geschillen door de bestuursrechter. Deze houdt procesdeelnemers aan wat van hen mag worden verwacht en treedt – uiteraard met een scherp oog voor het fundamentele recht op toegang tot de rechter – strenger op tegen onordelijk of zelfs misbruikelijk procedeergedrag.

[Lees de kroniek van het algemeen bestuursrecht in InView]

Tegen de achtergrond van de groeiende spanning tussen enerzijds populistische politieke voorstellen en anderzijds de fundamenten van de rechtsstaat worden recente wetsvoorstellen besproken, waaronder het verbod op etnisch profileren en het wetsvoorstel ‘Slimmer straffen’. Natuurlijk komt ook de rechtspraak van de Hoge Raad aan bod over onder meer getuigenverzoeken, het demonstratierecht, de voorlopige hechtenis en de levenslange gevangenisstraf. Daarnaast is er aandacht voor (WODC)-onderzoeken over de motivering van de voorlopige hechtenis, publiek-private samenwerking en femicide. Tot slot wordt ingegaan op de uiteenlopende strafrechtelijke plannen in partijprogramma’s, die de verdeeldheid over sanctiebeleid en rechtsbescherming illustreren.

[Lees de kroniek van het straf(proces)recht in InView]

Deze kroniek belicht de belangrijkste ontwikkelingen van het afgelopen jaar, waaronder de inwerkingtreding van de Wet modernisering bewijsrecht per 1 januari 2025. Hoewel deze wet vooral codificatie en stroomlijning brengt, roept zij ook nieuwe vragen op, zoals het voortbestaan van het aannemelijkheidsvereiste. Daarnaast zijn er relevante uitspraken van de Hoge Raad over onder meer het recht op mondelinge behandeling, hoor en wederhoor, rechterlijke onpartijdigheid, het gezag van gewijsde en het verschoningsrecht. Verder komen procesrechtelijke thema’s aan bod zoals de tweeconclusieregel, digitalisering, proceskosten en collectieve acties onder de WAMCA. Tot slot wordt ingegaan op adviezen voor een fundamentele herziening van het procesrecht, waaronder het opheffen van het onderscheid tussen dagvaardings- en verzoekschriftprocedures.

[Lees de kroniek van het burgerlijk procesrecht in InView]

Bij het schrijven van de inleidende woorden van deze jaarlijkse kroniek is het stof van de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober jl. nauwelijks neergedaald. Los van de vraag hoe het hele proces van het formeren van een nieuw kabinet gaat verlopen, zijn er al meer dan voldoende constitutioneelrechtelijk interessante, c.q. opmerkelijke ontwikkelingen te signaleren op het terrein van het politieke staatsrecht – en niet alleen over het dubbel gevallen kabinet. De impact van tragedies als de oorlogen in Oekraïne en Gaza, de (digitale) dreiging vanuit Rusland en de veranderende internationale verhoudingen na de herverkiezing van president Trump doen zich ook in de Nederlandse context gevoelen. Zo staat Nederland, net als de andere Europese landen, aan de vooravond van forse investeringen in defensie, terwijl de klimaatproblematiek zeker niet minder urgent is geworden. De in de vorige kroniekperiode door velen gesignaleerde crises (onder meer stikstof, wonen, klimaat en asiel) kwamen het afgelopen jaar ook weer volop aan de orde in Den Haag (en niet alleen daar). Ook probeerde het demissionaire kabinet de constitutionele toetsing een stapje verder te brengen. De beginselen van de (democratische) rechtsstaat waren veelvuldig in het politieke en maatschappelijke debat te horen, al konden de meningen over de invulling daarvan verschillen.

[Lees de kroniek van het constitutioneel recht in InView]

De dynamiek van het belastingrecht is legendarisch te noemen. Het is ook emotioneel recht, omdat vrijwel iedereen erdoor wordt geraakt en dat doorgaans op onverbloemde wijze laat merken. In deze kroniek wordt een kleine maar weloverwogen greep gedaan uit de ruime hoeveelheid beschikbare actualiteiten: van de welhaast onvermijdelijke vermogensrendementsheffing (box 3), de overdrachtsbelasting en de minder bekende waterzuiveringsheffing tot enkele formeelrechtelijke ontwikkelingen, zoals de wettelijke beperking van de proceskostenvergoedingen en het ‘protest’ dat tegen de berekening van belastingrente is ontketend. Belicht worden eveneens enkele markante gebeurtenissen op het vlak van de fiscale wetenschapsbeoefening, onder meer in de inleiding.

[Lees de kroniek van het belastingrecht in InView]

In deze kroniek aandacht voor problemen die worden ondervonden bij meerouderschap, de grondslagen van het afstammingsrecht, perikelen in de jeugdzorg en verbeteringen in de rechtsbescherming in de jeugdzorg. Zowel het voorkomen van uithuisplaatsingen, het verbeteren van de rechtsbescherming van ouders en kinderen als de pogingen om het door marktwerking gehavende jeugdbeschermingsstelsel te versterken passeren de revue. Eveneens komen de bescherming van familievermogen van minderjarigen, echtgenoten en informeel samenwoners en de kans dat er een regeling voor meerouderschap komt aan bod.

[Lees de kroniek van het personen- en familierecht en het jeugdrecht in InView]

Terwijl eerdere jaren gekenmerkt werden door ingrijpende veranderingen, laat deze kroniek vooral een beeld van consolidatie en verfijning zien. Wetgevingsinitiatieven zoals het Europese Richtlijnvoorstel en het nationale Wetsvoorstel Overgang van onderneming in faillissement zijn verder gevorderd, terwijl de WHOA opnieuw centraal staat in zowel praktijk als rechtspraak. Daarnaast komen relevante uitspraken van de Hoge Raad en het Hof van Justitie aan bod, evenals aandachtspunten uit recente WODC-onderzoeken. Kortom: geen baanbrekende revolutie, maar langzaam voortschrijdende evolutie – met thema’s die de komende tijd onverminderd actueel blijven.

[Lees de kroniek van het insolventierecht in InView]

Het is inmiddels een goed Nederlands gebruik dat kabinetten vallen op het asiel en migratiedossier. In deze kroniek leest u alles over de meest recente struikelpartijen, dus alleen al daarom kunt u deze niet overslaan. Maar er is nog meer dat u te weten komt als u deze kroniek leest, zoals hoe het ‘fifo-principe’ de IND uit de brand moet helpen, hoe twee wetsvoorstellen allerlei problemen waarover u in onze rubriek al jaren leest zullen oplossen, en hoe wetsvoorstellen elkaar in zullen halen in 2026.

[Lees de kroniek van het migratierecht in InView]

In deze editie richten uw Caribische chroniqueurs de aandacht op een drietal onderwerpen. Als eerste komt de modernisering van het straf(proces)recht in de Cariben aan bod. Daarbij is er ook aandacht voor (de noodzaak van) eenvormigheid van wetgeving. Aan de hand van het meest recente jaarverslag van de FTAC en een evaluatierapport schetsen wij een beeld van de mededingingswetgeving in de Cariben. Consumenten bescherming is een belangrijk onderdeel van (mededingings)beleid, en dit aspect komt aan de orde bij de bespreking van de nieuwe Arubaanse autoriteit, de AFTA. Traditiegetrouw komt het Caribisch fiscaal recht ook in deze kroniek aan de orde. We belichten een aantal in het oog springende fiscale ontwikkelingen, waarbij de flinke uitbreiding van het belastingverdragennetwerk van Curaçao het meest opvalt. Enfin, voldoende stof ter bespreking.

[Lees de kroniek van het Caribisch recht in InView]

De Brusselse wetgever heeft ook de afgelopen twee jaar niet stilgezeten. Vooral, maar niet uitsluitend, op het gebied van het materiële strafrecht is nieuwe wetgeving vastgesteld en is er nieuwe wetgeving in de maak. Wat er daarnaast in de voorbije periode aan relevante rechtspraak voorbij is gekomen en in deze kroniek bespreking verdient, toont opnieuw dat strafrechtelijke rechtsontwikkeling steeds zichtbaarder en merkbaarder plaatsvindt op EU-niveau.

[Lees de kroniek van het Europees strafrecht in InView]

Het arbeidsrecht blijft in beweging. Hoewel de Nederlandse wetgever op arbeidsrechtelijk terrein wel erg weinig tastbare resultaten boekte in de afgelopen Kroniekperiode, maakte de Hoge Raad dat dubbel en dwars goed. Een ware stroom aan belangrijke rechtspraak kwam op gang. Over allerlei uiteenlopende thema’s; van klokkenluiders tot ontslaggronden en ontslagvergoedingen, via de definitie van de arbeidsovereenkomst en gelijke behandeling, tot werkingssfeergeschillen en de betekenis van de academische vrijheid in arbeidsrechtelijke verhoudingen. En het studiekostenbeding natuurlijk. Daarbij drukt het Europese recht in toenemende mate zijn stempel op het arbeidsrecht; dat blijkt niet alleen uit de te bespreken rechtspraak van de Hoge Raad, die steeds vaker een Europeesrechtelijke component heeft. Ook in Luxemburg zijn weer heel wat uitspraken gedaan die het vermelden waard zijn.

[Lees de kroniek van het arbeidsrecht in InView]

Het was een relatief rustige kroniekperiode, desondanks is er weer meer dan genoeg rechtspraak en literatuur verschenen die het vermelden waard zijn. Want het vermogensrecht blijft krachtig in beweging en genereert een stroom aan relevante, waaronder de nodige must reads, voor de praktijk nuttige en toepasbare informatie. Voor de implementatiewetgever is er nog het nodige werk aan de winkel.

[verder lezen in InView]

De tijd van (te) algemene en rigide regels en confectiebeschikkingen lijkt definitief achter ons te liggen. Er moet ruimte zijn voor maatwerk, echter zonder het belang van rechtszekerheid, duidelijke normstelling en rechtsgelijkheid uit het oog te verliezen en met inachtneming van een realistische inschatting van het doenvermogen van de uitvoerende en de rechterlijke macht. Deze kroniekperiode laat zien dat de zoektocht naar het ‘juiste midden’ tussen maatwerk, responsiviteit enerzijds en het belang van rechtszekerheid, rechtsgelijkheid en het voorkomen van willekeur anderzijds op volle snelheid doorgaat. De verdere discussie naar aanleiding van de aankomende parlementaire behandeling van het ontwerp voor de Wet versterking waarborgfunctie Awb biedt een uitgelezen mogelijkheid om een realistisch antwoord te vinden op de vraag waar dat ‘juiste’ en praktisch uitvoerbare midden dan ligt. De consultatieversie heeft in ieder geval al vele, soms ook kritische, reacties opgeleverd. Zaaksverzwaring op alle bestuursrechtelijke deelgebieden wordt gevreesd.

[verder lezen in InView]

In deze kroniek komen de ontwikkelingen met betrekking tot de modernisering van het Wetboek van Strafvordering aan bod, alsmede de doorgevoerde veranderingen in het Wetboek van Strafrecht, zoals de invoering van de Wet Seksuele Misdrijven per 1 juli. Ook de uitbreiding van de strafbaarstelling van mensenhandel komt aan de orde. Uiteraard wordt de jurisprudentie van de Hoge Raad over het verschoningsrecht bij de inbeslagname van grote hoeveelheden gegevens, over het recht op rechtsbijstand bij ‘niet-aangehouden’ verdachten, en over de strafbaarstelling van deelname aan een criminele organisatie besproken. Diverse relevante onderzoeken, uitgevoerd in opdracht van het WODC, ter verbetering van de rechtspraktijk, passeren de revue. De chroniqueurs sluiten af met de strafrechtelijke plannen uit het nieuwe regeerprogramma, die er veelal op neerkomen dat via het strafrecht strenger en harder moet kunnen worden ingegrepen. Er is daarbij nog weinig aandacht voor de effectiviteit van de voorgestelde maatregelen.

[verder lezen in InView]

Sinds het verschijnen van de vorige kroniek is het politieke landschap aanzienlijk veranderd. De democratische rechtsstaat moet een van de hoofdpunten worden van het toekomstige kabinetsbeleid. Tijdens de kabinetsformatie benadrukte de Rechtspraak bepaald niet ten overvloede het belang van een goed functionerende en betaalbare rechtspraak. Het kabinet lijkt gehoor te hebben gegeven aan deze oproep en heeft structureel meer geld beschikbaar gesteld voor de rechtspraak. Tegelijkertijd is het niet allemaal goed nieuws. Zo is het kabinet voornemens om op bepaalde terreinen zoals het asielrecht en bij bouwprojecten de beroepsmogelijkheden te beperken, waarmee de toegang tot de rechter in het gedrang komt. Ondertussen is nog niet duidelijk in hoeverre de investeringen door het vorige kabinet hun uitwerking vinden in de rechtspraak. In 2023 werden in het algemeen meer uitspraken gedaan dan het jaar daarvoor, maar het aantal afgehandelde civiele zaken nam af en over de hele linie ligt het aantal inkomende en afgehandelde zaken op een significant lager niveau dan in 2019. Ook blijkt dat de lange doorlooptijden praktisch ongewijzigd zijn gebleven. Op dit vlak kan hopelijk vooruitgang worden geboekt in de komende jaren. Anders dan in de politiek zijn in het burgerlijk procesrecht dit jaar geen aardverschuivingen te melden. Dat betekent niet dat er geen stof is voor deze kroniek, maar dat de ontwikkelingen in het burgerlijk procesrecht over het algemeen beperkt en gradueel zijn. Ook dat is voor de rechtsstaat van belang. Met het oog op de rechtszekerheid zijn plotselinge wijzigingen van de spelregels niet wenselijk.

[verder lezen in InView]

Ook het afgelopen verslagjaar levert een rijkgeschakeerde constitutionele Kroniek op. Het politieke staatsrecht (met de vorming en aftrap van het kabinet-Schoof) bracht vele politieke bijzonderheden. Grondwet en rechtsstaat kregen – ten minste in woorden – veel aandacht. Decentrale overheden stonden in het brandpunt van de belangstelling (denk aan de Spreidingswet), net als de demonstratievrijheid. Daarnaast waren er belangrijke constitutionele uitspraken zowel op nationaal als Europees niveau, niet in het minst over de aanpak van klimaatverandering.

[verder lezen in InView]

Het belastingrecht kent faciliteiten en privileges, daarnaast zijn er lasten. Op bepaalde terreinen neemt de belastingdruk toe. Om de overheidsfinanciën te verbeteren, is het bijvoorbeeld de bedoeling om het tarief van de kansspelbelasting stapsgewijs te verhogen. Verder zullen cultuur, boeken en kranten in de nabije toekomst zwaarder worden belast. In deze kroniek komen vooral enkele andere onderwerpen van materieelrechtelijke aard aan de orde, zoals het forfaitaire stelsel van box 3, de vermogensrendementsheffing. De arresten over de vermogensrendementsheffing roepen vragen op en het nieuwe regime dat inkomsten uit vermogen moet belasten, doet dat evenzeer. Daarvan wordt in deze kroniek verslag gedaan. De giftenaftrek in de inkomstenbelasting, die behouden blijft, hoewel de aftrek niet doelmatig is, krijgt eveneens enige aandacht.

[verder lezen in InView]

Op 26 maart 2024 schreef de demissionair Minister voor Rechtsbescherming aan de Tweede Kamer dat familierechtelijke onderwerpen ons in de kern van ons bestaan raken. Die opmerking staat in schril contrast met het feit dat de familie en familierechtelijke regelgeving geen enkele aandacht heeft gekregen in het op 16 mei 2024 verschenen hoofdlijnakkoord. Daarentegen heeft de nieuwe regering wel aandacht voor het jeugdrecht. Wat er in deze kroniek naast het jeugdrecht aan de orde komt zijn internationale ontwikkelingen, de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) over afstammingsgegevens, de afbouw van interlandelijke adoptie, maar ook een wetsvoorstel dat tot doel heeft het familie- en gezinsleven tegen ondemocratische ontwikkelingen bestand te maken.

[verder lezen in InView]

Het insolventierecht is de afgelopen twee jaar weer volop in beweging geweest. Wetgevingsinitiatieven, consultatierondes, veel (en vaak belangrijke) rechtspraak en een vloedgolf aan literatuur hebben praktijkbeoefenaren en wetenschappers soms naar adem laten happen. Deze kroniek beoogt hen met een selectie van de belangrijkste ontwikkelingen in deze periode weer enige rust te brengen.

[verder lezen in InView]

Hoewel de crisisretoriek in het migratierecht al jaren niet van de lucht is, hadden we nog niet eerder een kabinet dat via staatsnoodrecht een asielcrisis probeerde af te kondigen. Het kabinet-Schoof zoekt dan ook de ‘grenzen van het juridische toelaatbare op’, of gaat er ruimschoots overheen. In deze kroniek verder onder meer mensenrechtenschendingen van Frontex, het nieuwe Europese migratiepact, beperkingen van gezinshereniging, de Spreidingswet en grensdetentie.

[verder lezen in InView]

Deze kroniekperiode kenmerkt zich door de inwerkingtreding op 1 januari 2024 van de Omgevingswet. Hiermee wordt een belangrijk deel van de bestaande wetgeving op het gebied van ruimtelijke ordening, milieu, natuur en water vervangen. Deze kroniek gaat in op de eerste ervaringen, jurisprudentie en wijzigingen. Veel aandacht wordt verder besteed aan het – immer in beweging zijnde – stikstofdossier en aan andere ontwikkelingen op het terrein van natuurbescherming, zoals de bescherming van de wolf en vleermuizen. Ook het waterdossier ontbreekt niet in deze kroniek. Ook dit is een probleemdossier voor de regering gelet op de waterkwaliteitsdoelstellingen die in 2027 moeten worden bereikt. De ontwikkelingen op het terrein van het omgevingsrecht tijdens deze kronieperiode waren talrijk, zodat wij selectief zijn geweest bij de keuze van de beschreven ontwikkelingen.

[verder lezen in InView]

Als deze kroniek iets illustreert, dan is het wel dat het financieel recht allesbehalve een niche is. De financiële sector – en daarmee het financieel recht – speelt een centrale rol in de samenleving. Niemand ontkomt aan de financiële sector en de regulering ervan en de Europese Commissie dendert voort met nieuwe wetgeving waarbij geopolitieke overwegingen een steeds prominentere rol spelen.

[verder lezen in InView]

Deze kroniek breekt waarschijnlijk een record. Het is, vermoedelijk, de langste kroniek sociaal recht die hier ooit verscheen. Maar dat heeft een reden. Zowel de Hoge Raad als de wetgever zijn in actie-modus. Er zijn veel, fundamentele, wetsvoorstellen in de maak, die hier bespreking behoeven. Vooral het geruchtmakende wetsvoorstel tot verduidelijking van de definitie van het gezagscriterium in de arbeidsovereenkomst en de invoering van een rechtsvermoeden ten aanzien van het bestaan van zo’n overeenkomst (VBAR), maar ook de plannen met de wettelijke regeling van het concurrentiebeding, beloven de boel stevig op te schudden. En de Hoge Raad wees het afgelopen kroniekjaar heel veel belangwekkende rechtspraak, op allerlei deelgebieden van het vakgebied. Van de klachtplicht in het arbeidsrecht, via het cao-recht en het medezeggenschapsrecht, tot vakantiedagen, arbeidstijden, overgang van onderneming en het ontslag op staande voet. Er daalde heel veel nieuws op ons neer, dat vermelding verdient.

[verder lezen in InView]

Waarom lukt het maar niet de hersteloperatie voor de slachtoffers van de toeslagenaffaire op een voor iedereen bevredigende manier af te ronden? Het denkkader van de bureaucratische rechtsstaat heeft nog steeds te veel de overhand en moet worden ingewisseld voor dat van de responsieve rechtsstaat en de burgergerichte overheid. Dat is ook de benadering die de overheid nu breed uitdraagt, en die het Ministerie van Financiën ook wil volgen. Binnen dat denkkader moeten de afwegingen worden gemaakt, afwegingen over de hoogte van de vergoedingen, over de inrichting van de procedures en over de stappen die daarin worden gezet. In de werkwijze van de stichting (Gelijk)waardig Herstel (SGH), waar toeslagouders in samenwerking met deskundigen, vrijwilligers en bedrijven in de financiële sector een alternatieve route naar herstel hebben ontwikkeld, staan de ouders centraler dan in de departementale procedure en dat werpt vruchten af.

[verder lezen in InView]

Dit artikel bespreekt het, in het aanhangige wetsvoorstel ter bevordering van de onafhankelijkheid en integriteit van rechters, voorgestelde artikel 44c Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren (Wrra). Dat artikel bewerkstelligt dat rechters geen financiële belangen mogen hebben die onverenigbaar zijn met het rechterschap. Daarnaast ontstaat voor sommige rechters de verplichting om bepaalde financiële belangen te melden. Dit roept een aantal vragen op. Biedt artikel 44c Wrra een geschikt instrumentarium om financiële integriteitsregels voor rechters te realiseren? Kan het bijdragen aan het versterken van een onpartijdige, onafhankelijke en integere rechtspraak, en hoe verhoudt het voorstel zich met het recht op privéleven van rechters?

[verder lezen in InView]

De overeenkomst tot uitvoering van een pensioenrechtelijke ‘premieregeling’ met defined contribution, maar zonder defined benefit is, wegens het ontbreken van een ‘beschermende strekking’, geen verzekering en (dus) geen levensverzekering. De overeenkomst tot uitvoering van een ‘uitkeringsregeling’ met defined benefit (als nu nog veelal uitgevoerd door pensioenfondsen) is dat wel. Daaruit volgt dat ‘invaren’ als geregeld in de Wet toekomst pensioenen (Stb. 2023, 216) een maritieme metafoor is voor ontneming op massale schaal van eigendom in de zin van artikel 1 Eerste Protocol bij het EVRM en artikel 17 Handvest Grondrechten EU. Het in Asser/Lutjens 7-XI 2023 nr. 258 verdedigde standpunt dat ‘het begrip verzekering niet vereist dat risico-overdracht naar de verzekeraar plaatsvindt’ wordt aan de hand van een analyse van de wettelijke definitie in het licht van haar ontstaansgeschiedenis bestreden. Essentieel voor verzekering – ook voor sommenverzekering – is de overdracht aan een verzekeraar van een financieel risico waaraan het vermogen van een verzekerde of een begunstigde zonder de verzekering zou zijn blootgesteld. Op welke wijze dienen verkregen rechten van deelnemers in pensioenfondsen te worden gerespecteerd? Dit artikel bepleit een oplossing in lijn met de ‘gulden regel’ van artikel 69 sub a Overgangswet nieuw BW.

[verder lezen in InView]

De Rechtspraak lijdt onder hoge werkdruk. De aangewezen verkenner, Jaap Winter, presenteerde onlangs een rapport met waardevolle aanbevelingen om verlichting te brengen. Twee daarvan gaan over de inzet van ervaren gerechtsjuristen en de wijze waarop zij kunnen bijdragen aan het verminderen van de werkdruk. Deze worden onder de loep genomen en van een kanttekening voorzien.

[verder lezen in InView]

Vooral op het terrein van het algemene voorwaarden-recht zijn deze kroniekperiode gamechangers te melden. Zo lijkt de tijd rijp voor afschaffing van de vernietigingsgrond wegens niet-terhandstellen. Ook uitleg blijft de gemoederen bezighouden. Kunnen partijen de manier waarop de rechter Haviltex toepast beïnvloeden? Ja, en ook onbedoeld, waarmee de toepassing van het recht voor niet-juristen weer een stukje ondoorgrondelijker is geworden. Inzake reflexwerking, verrekening in faillissement, de aanvangstijd van de verjaring en het retentierecht zijn er vermeldenswaardige ontwikkelingen en verder is er natuurlijk weer volop geschreven en gepromoveerd.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Grote maatschappelijke opgaven stellen de slagvaardigheid van de overheid op de proef. Op veel plaatsen binnen de overheid is overbelasting en onderbezetting. De instelling van de Staatscommissie Rechtsstaat, de ambitie om rechterlijke toetsing van wetgeving in formele zin mogelijk te maken en het conceptwetsvoorstel Versterking waarborgfunctie Awb laten zien dat het de regering ernst is met de zoektocht naar vergroting van de rechtsbescherming en rechtsstatelijkheid van (toetsing van) overheidsoptreden. Daarnaast hebben de inzet van de instrumenten van de conclusie en grote kameruitspraken de afgelopen jaren geleid tot een flinke opknapbeurt van de manier waarop algemene beginselen van behoorlijk bestuur en bestuursrechtelijke begrippen worden gebruikt als toetsingsinstrument door de rechter. De (recente) rechtspraak over het evenredigheids- en het vertrouwensbeginsel en de uitspraak over de invulling van het overtrederbegrip, laten zien dat de rechter de invulling daarvan heeft gesystematiseerd. Dat de toeslagenaffaire een brede discussie in gang heeft gezet over modernisering van de verhoudingen tussen de staatsmachten, is een lichtpuntje in deze affaire.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Deze kroniekperiode is het kabinet gevallen en zijn politieke partijen druk in de weer geweest hun nieuwe verkiezingsprogramma’s samen te stellen. De behandeling van het wetsvoorstel Modernisering Wetboek van Strafvordering in de Tweede Kamer is aangevangen. Ons Wetboek van Strafrecht is uitgebreid met de strafbaarstelling van de voorbereidingshandelingen van seksueel kindermisbruik en wordt vanaf 2024 nog verder aangevuld met de strafbaarstelling van doxing (ondanks kritische geluiden vanuit de wetenschap). De Hoge Raad heeft zich uitgelaten over de prejudiciële procedure in strafzaken en de betekenis van het vertrouwensbeginsel bij de internationaal strafrechtelijke samenwerking in de zaken over EncroChat en SkyECC. In opdracht van het WODC zijn voorts twee rechtsvergelijkende onderzoeken verricht naar de Italiaanse maffia-aanpak om te bezien wat we daarvan kunnen leren.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het procesrecht wordt steeds meer dienend gemaakt aan de inhoud van de zaak en de beslechting van het werkelijke geschil dat voorligt. Deels gebeurt dit door het wegruimen van onnodige barrières en formaliteiten. Tegelijkertijd krijgt de rechter een steeds actievere rol toebedeeld om het echte geschil boven water – en opgelost – te krijgen. Dit is een positieve ontwikkeling want een juiste naleving van het procesrecht is geen doel op zich. Toch past ook een kanttekening. Het procesrecht bevat immers ook de waarborgen voor een eerlijke procesvoering in een democratische rechtsstaat. We moeten ervoor waken dat waarborgen als het verschoningsrecht aan de kant worden geschoven onder het mom van ‘het doel heiligt de middelen’, of dat de controlerende functie van de rechterlijke macht ondergesneeuwd raakt door de almaar toenemende werkdruk. De vraag is of de rechterlijke macht ook de komende jaren voldoende in staat zal blijven om haar rol effectief uit te oefenen als het aan de nodige capaciteit ontbreekt. Waar het aantal civiele handelszaken afneemt, geldt het omgekeerde voor de doorlooptijden. Nog niet alle achterstanden uit de coronaperiode zijn weggewerkt, zaken worden complexer en omvangrijker, en nieuwe uitdagingen dienen zich aan. Rechters zien de laatste jaren grote maatschappelijke thema’s langskomen: van Groningen tot toeslagen, en van klimaatkwesties tot allerhande massaschadeclaims. Alleen een goed geëquipeerde rechterlijke macht en overigens ook (sociale) advocatuur kunnen hier hun functie vervullen. Met de val van het kabinet liggen er weer nieuwe kansen om de rechtsstaat te versterken. Hopelijk zal het nieuwe kabinet die kansen met beide handen aangrijpen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het constitutioneel recht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het sociaal recht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het migratierecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het belastingrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het personen- en familierecht en jeugdrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het Europees strafrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het Caribisch recht in NAVIGATOR]

Consumentenrecht goed op stoom, algemenevoorwaardenrecht aangescherpt en grenzen aan ambtshalve toetsing. Staan de kelderluikcriteria open door de invloed van de beginselen van subsidiariteit en proportionaliteit? En in hoeverre staat ook het gesloten stelsel van het goederenrecht (enigszins) open? Maar over het geheel genomen kabbelt het voort. In een explosieve wereld geteisterd door orkanen is het in vermogensrechtelijk juridisch Nederland enigszins windstil; wellicht stilte voor de storm?

[verder lezen in NAVIGATOR]

In een periode van breed gedeelde zorg over afnemend vertrouwen in het functioneren van de overheid, vindt groot onderhoud aan het bestuursrecht plaats. Dat sluit aan bij bewegingen naar een burgervriendelijker – responsief – bestuursrecht die al langer gaande zijn en zijn versneld door de toeslagenaffaire. Aanpassingen van wetgeving gericht op vergroting van de ruimte voor maatwerk en toetsingsmogelijkheden voor de rechter staan op het programma. Maar maatwerk is geen panacée voor alle problemen: aan de voorkant moet goed beleid worden gemaakt. De al langer waarneembare tendens van indringender rechterlijke toetsing van besluiten aan algemene beginselen lijkt nu versterkt te worden doorgezet.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Deze kroniekperiode heeft de Hoge Raad zich uitgelaten over diverse ontwikkelingen in de strafprocesrechtspraktijk die niet zijn geregeld in het bijna 100 jaar oude Wetboek van Strafvordering. De Hoge Raad krijgt daardoor een steeds belangrijkere functie omdat hij handvatten formuleert voor een veranderende realiteit waarin het oude wetboek niet voorziet. Het onderstreept de noodzaak van het moderniseringstraject strafvordering. In deze bijdrage wordt eerst ingegaan op actualiteiten met betrekking tot wetgeving en de belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van rechtspraak. Afgesloten wordt met een overzicht van proefschriften, oraties, afscheidsredes, liber amicorum en WODC-onderzoeken.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Bij het schrijven van de vorige kroniek leek de rechtspraak zich in rustiger vaarwater te bevinden sinds het begin van de coronacrisis. Wij spraken dan ook de hoop uit dat weer vaart zou worden gemaakt met wetgeving en het uitvoeren van projecten op het gebied van digitalisering en innovatie die de afgelopen jaren stof lagen te vergaren. De coronacrisis bleek echter verre van voorbij en sindsdien heeft zich met de oorlog in Oekraïne, de torenhoge inflatie en de stikstofproblematiek een waaier aan nieuwe problemen aangediend die de politiek bezighoudt. Het is dan ook afwachten hoeveel prioriteit zal worden gegeven aan de rechtspraak in de komende periode. Met de toezegging van het kabinet van extra geld wordt in ieder geval een stap in de goede richting gezet. Dat geld is hoognodig nu met het opheffen van de coronamaatregelen en de verslechtering van de economische verwachtingen de druk op de rechtspraak waarschijnlijk alleen maar zal toenemen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het constitutioneel recht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het personen- en familierecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het belastingrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het migratierecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het omgevingsrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het insolventierecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het sociaal recht in NAVIGATOR]

In de strafrechtelijke praktijk worstelt men dagelijks met de vraag welke schade nog als ‘rechtstreeks’ geleden door het bewezenverklaarde handelen van verdachte kan worden aangemerkt. De term ‘rechtstreeks’ lijkt een nauwe relatie te vereisen tussen de schade en hetgeen bewezen is verklaard. Het begrip rechtstreekse schade dient evenwel niet op die wijze te worden verstaan, zo bevestigt een overzichtsarrest van de Hoge Raad over deze materie.

Lees het hele artikel in Navigator.

De Engelse disclosure order zou in Nederland een welkom ondersteunend instrument zijn om effectief en efficiënt relevante gegevens bij derden in het kader van onderzoeken naar financiële criminaliteit te verzamelen. De Engelse rechtspraktijk laat zien dat de toewijzing van disclosure orders door rechters kritisch en zorgvuldig plaatsvindt en dat de angst voor fishing expeditions ongegrond is. In dit artikel worden de achtergrond en toepasbaarheid van de Engelse disclosure order toegelicht en geplaatst in het kader van de aanpak van financiële criminaliteit. De inzet van een disclosure order in het Nederlandse civiele recht zou voor benadeelde partijen een belangrijke stap voorwaarts zijn in het kunnen verzamelen van relevante gegevens en het kunnen ageren tegen financiële criminaliteit.

Lees het hele artikel in Navigator.

In een poging om slachtoffers van seksueel misbruik in de jeugdzorg erkenning en genoegdoening te bieden is voorzien in twee verschillende regelingen voor financiële tegemoetkomingen. De uitvoering daarvan was belegd bij het Schadefonds Geweldsmisdrijven en is afgerond op 1 januari 2019. In dit artikel wordt teruggeblikt op de wijze van uitvoering, de wijze waarop de regelingen zijn ervaren en wat daarvan valt te leren.

Lees het hele artikel in Navigator.

De bijdrage van mr. drs. T.E.J.H. van Gennip doet onvoldoende recht aan de inhoud van de brief van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de grondwetsherzieningsprocedure. De Kamer bespreekt de brief binnenkort in een algemeen overleg. Het is belangrijk dat de Kamer daarbij beschikt over de juiste feiten. Daarom is een reactie op zijn plaats.

Lees het hele artikel in Navigator.

In dit naschrift reageer ik kort op enkele van mr. H.M.B. Breuneses punten, in de hoop dat deze reactie bijdraagt aan het debat over de grondwetsherzieningsprocedure.

Lees het hele artikel in Navigator.

Deze bijdrage poogt achtergrond en duiding te geven bij de recente ontwikkelingen rondom Brexit, identificeert de belangrijkste knelpunten, en bespreekt de resterende mogelijke uitkomsten: welke routes uit de loopgraven liggen nog open? Ook reflecteert deze bijdrage kort op de lessen die wel en niet uit het Brexit-proces getrokken kunnen worden, onder andere inzake de effectiviteit van het recht op terugtrekking en de toekomstige ontwikkeling van de EU zelf. In het eindspel van Brexit zijn immers ook de eerste barsten in het pantser van de eenheid van de Unie zichtbaar geworden.

Lees het hele artikel in Navigator.

In een tijd dat de VS en China verwikkeld zijn in harde onderhandelingen om een escalerende handelsoorlog te voorkomen, heeft de Chinese overheid zich gehaast om de nieuwe Foreign Investment Law uit te vaardigen. Dit om de VS en de EU van zijn goede wil te overtuigen en om aan het buitenlandse bedrijfsleven te laten zien dat China vastbesloten is om zijn economie verder open te stellen voor buitenlandse investeringen en zijn investeringsklimaat te verbeteren. Het succes van de nieuwe investeringswet zal sterk afhangen van de bereidheid en de institutionele capaciteit van alle betrokken overheidsinstellingen deze uit te voeren en te handhaven en van het Chinese en internationale bedrijfsleven om hierop vaardig in te spelen.

Lees het hele artikel in Navigator.

Minister Ollongren heeft op 21 februari 2019 een brief gestuurd naar de Tweede Kamer met plannen om de grondwetsherzieningsprocedure te wijzigen. De kern van deze brief is dat de tweede lezing in de Tweede Kamer sneller moet. In deze bijdrage wordt kort de voorgeschiedenis bij de brief besproken en de inhoud van haar plannen. Hoewel toe te juichen valt dat de minister een duidelijk standpunt inneemt, zijn er ook kanttekeningen te plaatsen bij de brief.

Lees het hele artikel in Navigator.

Michiel Bot betoogt in NJB 4, 2018 dat de beperking door nationale overheden van boycotacties van Israëlische producten in strijd is met het beginsel van de vrijheid van meningsuiting en vergadering. Hij vergelijkt deze boycot, zoals bepleit door de zogenoemde BDS-beweging, met de boycotacties van Afro-Amerikaanse burgers in de jaren 1960 die gericht waren tegen raciale segregatie in de VS. Deze boycotacties werden destijds toegestaan door het Hooggerechtshof in de VS. Bot haalt echter twee soorten boycots door elkaar.

Lees het hele artikel in Navigator.

Professor Verbon stelt dat de door de BDS-beweging voorgestelde boycot van Israëlische producten ‘a-democratisch’ is, wanneer deze ingaat tegen het buitenlands beleid van een nationale overheid. Het is onduidelijk wat hij precies bedoelt met de term ‘a-democratisch’.

Lees het hele artikel in Navigator.

De gaswinning in Groningen is, zo is de bedoeling, uiterlijk in 2030 verleden tijd. Vergoeding van de schade als gevolg van de gaswinning zal tot 2030 en misschien ook nog daarna de aandacht vragen. De discussie over de vraag bij wie gelaedeerden zich kunnen melden en welke procedures beschikbaar zijn om te beslissen of aanspraak bestaat op schadevergoeding, wordt nog volop gevoerd. In deze bijdrage vergelijken we de procedure die tot begin dit jaar beschikbaar was, de procedure die op dit moment geldt en de procedure zoals die voor de nabije toekomst is voorzien. Met welk van de drie zijn de gebruikers, Groningers met schade door aardbevingen ten gevolge van gaswinning, het beste af?

Lees het hele artikel in Navigator.

Een burgemeester ontvangt van de politie het signaal dat prostituees in een vergunde seksinrichting gedwongen (onveilige) seks moeten aanbieden. Een vertrouwenspersoon van de GGD heeft dit verklaard. Anonieme berichten op internetfora bevestigen dit. Echter, de betreffende prostituees wensen geen verklaring af te leggen. De beveiliging van de seksinrichting is namelijk in handen van (leden van) de plaatselijke Outlaw Motorcycle Gang (OMG). Zij zouden de sterke hand van de exploitant zijn en invloed op de bedrijfsvoering hebben. De politie heeft enkele processen-verbaal met bevindingen die zij kan verstrekken. Ook is het mogelijk om van de onderzoeksbevindingen een rapportage met een advies voor de burgemeester op te stellen. Omdat de betrokken medewerkers van de politie in dezelfde gemeente wonen als de leden van de OMG zijn ze terughoudend met het ondertekenen ervan. De burgemeester neemt het signaal serieus en beraadt zich op bestuursrechtelijke handhaving. Maar hoeveel waarde heeft het geschetste bewijs in een bezwaar- en beroepsprocedure? Dat staat in deze bijdrage centraal.

Lees het hele artikel in Navigator.

De Amerikanen danken dit recht aan het Second Amendment (1791): ‘A well regulated Militia, being necessary to the security of a free state, the right of the people to keep and bear Arms, shall not be infringed.’

Lees het hele artikel in Navigator.

Als het aan de Staatscommissie-Remkes ligt, kunnen we opnieuw een debat over toetsingsrecht verwachten. Oude wijn… En erg zwaar aangezet, want de commissie denkt zelfs aan een speciaal constitutioneel hof.

Lees het hele artikel in Navigator.

De intrekking door GroenLinks van het initiatiefwetsvoorstel constitutionele toetsing door de rechter is ongrondwettig. Artikel 137 lid 1 en 4 Grondwet leggen namelijk de verplichting op dat een voorstel in tweede lezing overwogen zal worden. Het intrekken van een voorstel druist in tegen deze bepaling en ook het vervallen verklaren past hier niet bij. De Tweede Kamer kan dan niet meer over het voorstel beraadslagen en stemmen. Het voorstel zou (alsnog) op de agenda moeten worden gezet en in stemming moeten worden gebracht.

Lees het hele artikel in Navigator.