De uitgaven aan de asielopvang lopen uit de pas met de begroting: in de ontwerpbegroting 2022 stond € 538 miljoen geraamd voor de bekostiging van het COA. Bij de najaarsnota van 2022 is dit bedrag bijgesteld naar € 1.570 miljoen. Het COA waarschuwde de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid (JenV) in november 2019 in interne stukken al voor een tekort aan opvangplekken en herhaalde deze waarschuwing regelmatig in de volgende jaren. Volgens de Rekenkamer is in discussies en berichtgeving over de problemen bij de asielopvang de manier waarop opvangplekken worden gefinancierd en de kosten die het op- en afschalen van opvang met zich meebrengt vaak onderbelicht. De wijze van financiering heeft echter wel invloed op het asielopvangsysteem.

Uitgaven asielopvang structureel te laag begroot

In de afgelopen 23 jaar zijn de uitgaven aan asielopvang 21 keer te laag begroot. De raming die het ministerie van JenV maakt voor het verwachte aantal asielzoekers dat opgevangen moet worden, wordt al in februari van het voorafgaande jaar opgesteld. De raming blijkt vaak ingehaald te worden door de feitelijke ontwikkelingen. Daarbij komt dat het bedrag dat de staatssecretaris daadwerkelijk reserveert voor opvang in de begroting vaak lager is dan wat er volgens de raming nodig is. De ruimte op de begroting van JenV is daarbij leidend, niet de behoefte van het COA. Het gevolg is dat het COA vaak in crisismodus terechtkomt.

Vaker problemen met opvang asielzoekers

Het is niet de eerste keer dat Nederland kampt met problemen bij de opvang van asielzoekers. De huidige situatie kent volgens de Algemene Rekenkamer alleen een minder eenduidige oorzaak. Een stapeling van factoren maakt dat de asielopvang overvol zit en dat hier niet snel verandering in zal komen.

• Op- en afschalen van opvangcapaciteit kost geld
  Als het aantal asielzoekers stijgt en de opvang vol raakt, moet het COA nieuwe opvanglocaties regelen. Als het aantal asielzoekers daalt, moeten die (vaak moeizaam) verworven locaties weer worden gesloten. Daardoor is het COA de opvangcapaciteit voortdurend aan het op- en afschalen. De staatssecretaris van JenV en het COA hebben geen inzicht in de kosten van het op- en afschalen van opvangcapaciteit. De reden die het COA hiervoor aandraagt is dat de administratie hier niet op is ingericht.
• Tekorten op de woning- en arbeidsmarkt
  Door het woningtekort verblijven statushouders langer in opvang van het COA. In 2022 was ongeveer een derde van alle beschikbare plekken bezet door statushouders. Daarnaast heeft personeelstekort effect op het kunnen openen van (nieuwe) opvanglocaties en op de doorlooptijden van asielprocedures door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).
• Weerstand bij gemeenten tegen openen opvanglocaties
  Als gemeenten al akkoord gaan met het openen van opvanglocaties, dan gaat het vaak om kortlopende contracten en kleinere locaties.
• Verdringingseffect Oekraïense ontheemden
  Meerdere gemeenten geven aan geen ruimte te hebben om naast Oekraïense ontheemden ook asielzoekers op te vangen.

Reactie staatssecretaris Asielbeleid

De staatssecretaris voor Asielbeleid stelt in een reactie op het rapport de bevindingen van de Algemene Rekenkamer niet te herkennen. Volgens de staatsecretaris is het feit dat de financiële situatie ertoe zou leiden dat het COA continu in crisis verkeert onjuist. Ook herkent de staatssecretaris niet dat het ministerie de instroom en de huisvesting van vergunninghouders onderschat en dat de prognose achterloopt bij de realisatie.

Rapport Focus op opvangcapaciteit voor asielzoekers

Reactie staatssecretaris van JenV op het rapport Focus op opvangcapaciteit voor asielzoekers

Bron: www.rekenkamer.nl