Het NRC-interview van 7 mei 2025 waarin NIOD-directeur Eickhoff sprak over genocidaal geweld in Gaza heeft een belangrijke impuls gegeven aan het Nederlandse publieke en politieke debat over de kwalificatievraag. In een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer enkele weken later stelde Marieke de Hoon, hoofddocent internationaal strafrecht, dat Israël zich ‘hoogstwaarschijnlijk schuldig heeft gemaakt en maakt aan genocide’, terwijl advocaat Knoops waarschuwde tegen lichtvaardig gebruik van de term. Wie bepaalt en hoe moet worden bepaald of er genocide plaatsvindt in Gaza en wat zijn de verplichtingen van de Nederlandse regering in dezen? Dat zijn de leidende vragen voor deze bijdrage.

[verder lezen in InView]

De Nederlandse regering worstelt zichtbaar met de verplichtingen die internationaal recht oplegt ten aanzien van het beleid jegens Israël. Zowel de ernstige schendingen van het oorlogsrecht en de (dreigende) genocide in Gaza, als de illegale bezetting van belangrijke delen van Palestina brengen verplichtingen voor Nederland met zich mee. Staten moeten namelijk handelen wanneer andere staten kernregels van internationaal recht (dreigen te) schenden. Daarbij geldt dat van staten die nauwe politieke en economische relaties onderhouden met een staat die zich niet aan de regels houdt, verwacht wordt dat ze die invloed aanwenden om schendingen te voorkomen en te beëindigen en daarbij middelen inzetten die in verhouding staan tot de ernst van de (dreigende) schendingen. Daarnaast betekent het verbod om bij te dragen aan die schendingen dat staten hun steun aan en samenwerking met de schendende staat mogelijk moeten stilleggen. Alhoewel de laatste maanden een voorzichtige kentering in het beleid zichtbaar is, is de trage, voorzichtige en minimale inzet van Nederland niet voldoende om aan de ondergrens die internationaal recht stelt, te voldoen.

[verder lezen in InView]

Sinds de aanval van Hamas op Israël in oktober 2023, voert Israël oorlog in de Gazastrook. Tienduizenden Palestijnen hebben het leven gelaten. Het Internationaal Gerechtshof acht het plausibel dat Israël het recht van de Palestijnen in de Gazastrook om beschermd te worden tegen genocide schendt. Human Rights Watch stelt dat Israël in de Gazastrook een genocide aan het verrichten is. De omstandigheden waarin Palestijnen in Gaza dienen te leven zijn mensonterend. Deze bijdrage bespreekt welke stappen de EU en haar lidstaten kunnen zetten om het menselijk lijden in Gaza en, bij uitbreiding, de overige Palestijnse gebieden, te stoppen. Het is niet alleen moreel maar ook juridisch belangrijk om deze vraag te beantwoorden, aangezien het Internationaal Gerechtshof in recente beslissingen heeft gewezen op de verplichtingen van derde landen om schendingen van normen van ius cogens te voorkomen en te beëindigen.

[verder lezen in InView]

Er ontstaat een toenemende consensus bij de deskundigen dat de wijze waarop de burgerbevolking doelwit van de Israëlische aanvallen vormt, kwalificeert als volkerenmoord in volkenrechtelijke zin, nu de opzet tot uitroeiing steeds meer in het spel komt. De Grondwet verplicht de regering in artikel 90 de ontwikkeling van de internationale rechtsorde te bevorderen. In dit artikel wordt nagegaan na wat deze verplichting in deze context behelst.

[verder lezen in InView]

Actuele militaire, politieke en economische conflicten leiden regelmatig tot de stelling dat de mondiale rechtsorde op instorten staat. Maar wat is het internationale recht dat die orde inhoud geeft en hoe geordend is die orde eigenlijk? In dit essay ligt het accent op de kracht en zwaktes maar ook op het herstel- en aanpassingsvermogen van het internationale recht. Centraal staan de rechten van de mens, handel en veiligheid, waarbij de voorbeelden ter illustratie, gezien dit themanummer van het NJB, zoveel mogelijk zijn ontleend aan het Israëlisch- Palestijnse conflict. Verwijzingen ontbreken, maar alles is te traceren.

[verder lezen in InView]

Het centrale thema van deze kroniek betreft de zoektocht naar normen. Een aantal herkenbare vragen uit recente rechtspraak komt aan bod waarachter als altijd normen en conventies verscholen gaan. Mag iemand die meer dan vijftien biertjes achter zijn kiezen heeft en schade veroorzaakt van zijn verzekeraar verwachten dat deze bij het sluiten van de verzekeringsovereenkomst duidelijk heeft gemaakt dat er dan geen dekking onder de verzekeringsovereenkomst bestaat? Of mag een bestuurder die de kenmerken van de faillissementswet niet kent, verwachten dat hem dan geen ernstig verwijt kan worden gemaakt? Of kan de werknemer die thuis over zijn deurmat valt, omdat hem eerder een bedrijfsongeval waarvan hij na een herstelperiode nog een beperking ondervond is overkomen, ook dan verwachten dat de werkgever voor dat vallen over de mat nog aansprakelijk is? Bij al deze vragen geldt: wat is de norm, waarom mag het wel of juist niet? Tijdens de kroniekperiode heeft de Hoge Raad de invulling van een aantal van de normen zichtbaar en inzichtelijk gemaakt. In de doctrine is daarop gereageerd en voortgebouwd. Dat is mooi want dan kan daar met open vizier op gereageerd worden.

Er was weer een hoop tumult in strafrechtelijk Nederland. Zo verloren we ‘onze’ twee bewindslieden, sneuvelde bij de Hoge Raad de bestraffing van verdachten die reeds moesten deelnemen aan het alcoholslotprogramma en liet de Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State in meer algemene zin dat programma struikelen. De modernisering van het Wetboek van Strafvordering kan met het verschijnen van de Contourennota nu echt op gang komen en het Openbaar Ministerie moet bij medeplegen en de strafbeschikking zijn zaakjes beter op orde brengen. Ook de financiering van het strafrechtsbedrijf stond op allerlei vlakken weer volop in de belangstelling. Het zijn slechts enkele punten die in deze kroniek straf(proces)recht besproken worden.

De discussie over de toekomst van de bestuursrechtspraak heeft een nieuwe impuls gekregen door het conceptwetsvoorstel Wet splitsing RvS en opheffing CRvB en CBb dat ter consultatie is gepubliceerd. De wet-gever moderniseert de bestuursrechtspraak echter niet alleen door een reorganisatie van (de rechtsmacht van) de hoogste bestuursrechters, ook het (concept)wetsvoorstel vereenvoudiging en digitalisering procesrecht speelt een belangrijke rol. Ondertussen zet de Europeanisering van het bestuursrecht aan alle kanten door.

Het online doorverkopen en uitlenen van e-books is omstreden. De thuiskopieheffing blijft een kostbaar hoofdpijndossier. Een parodie vereist een humoristische bedoeling. Onpersoonlijke geschriften en verweesde werken zijn niet meer beschermd. Een stoel is geen merk, maar een winkelinrichting mogelijk wel. Een ® kan nuttig zijn. Met oudere modellen moet één voor één worden vergeleken. In het octrooirecht gaat de discussie nog altijd over de beschermingsomvang en artikel 69 EOV. Naast afwijkend eigen IE-procesrecht krijgen we ook ons eigen auteurs-mandarijnen-contractenrecht met iustum pretium én open access. Kortom, in het IE-recht is het altijd feest. Behalve als het over de proceskosten gaat.

Om de zoveel tijd is hij daar weer: de roep om een ‘adequaat volkenrechtelijk mandaat’ voor militair ingrijpen bij grootschalige menselijke tragedies. Dit keer was IS de aanjager, maar zeker is dat er over enige tijd weer een andere aanleiding zal zijn. Wat is er eigenlijk toegestaan en wat niet? Deze bijdrage brengt het geldende recht in kaart en doet geen poging het zodanig uit te leggen dat er sociaal en politiek gewenste antwoorden uit komen. Wel stelt zij de vraag hoeveel het er uiteindelijk toe doet als iets standaard-volkenrechtelijk niet mag, maar misschien toch moet, en langs welke weg de noodzakelijke rechtsontwikkeling zich kan voltrekken. Deze tekst gebruikt geen voetnoten. Alles is echter te traceren.

De in een ambtsbericht vervatte informatie van de AIVD vormt een belangrijke schakel in de strafrechtelijke aanpak van jihadisme. In dit artikel wordt ingegaan op de wijze waarop ambtsberichten van de AIVD tot stand komen en worden enkele problemen besproken rondom de betrouwbaarheid en de rechtmatigheid van de verkrijging van dat soort informatie. Doel is om inzicht te geven in de informatievergaring door de AIVD en om eraan bij te dragen dat in het strafproces op een zo zuiver mogelijke manier wordt omgegaan met de ambtsberichten van deze inlichtingendienst.

We zijn in oorlog. Met de Islamitische Staat en ook met een gedachtegoed, een ‘extreme gewelddadige ideologie’, die in Nederland honderden aanhangers en vele sympathisanten zou tellen. Dit liet onze Minister van Veiligheid en Justitie Opstelten in juni van dit jaar aan de Tweede Kamer weten. Maar we hoeven ons geen zorgen te maken, want onze minister doet er alles aan om te voorkomen dat die aanhangers en sympathisanten zich daadwerkelijk bij de Islamitische Staat kunnen aansluiten: ‘alle beschikbare middelen’ moeten volgens Opstelten worden aangewend om uitreis met dit doel te verhinderen. Waaraan hij toevoegt, in enigszins cryptische bewoordingen, dat het onderscheid tussen ‘softe en harde maatregelen’ irrelevant is en alleen het ‘resultaat telt’. Alles om onze rechtsstaat te beschermen. De nood is hoog want, zo is de gedachte, uitreizigers komen terug, gehersenspoeld in de ‘islamitische heilstaat’, en zullen dan als vanzelf in terroristisch geweld vervallen. Tikkende tijdbommen dus.

In deze bijdrage wordt vanuit de hedendaagse context rondom Syriëgangers een nieuw licht geworpen op de argumenten voor en tegen strafbaarstelling van terrorismeverheerlijking. De ervaringen uit Engeland en Wales, waar terrorismeverheerlijking sinds 2006 in de strafwet staat, leren dat het delict weinig toegevoegde waarde heeft naast wetgeving over directe opruiing, terwijl het risico’s meebrengt voor de vrijheid om politieke ideeën te uiten. Het voorstel van CDA-fractieleider Buma om het verheerlijken van terroristisch geweld strafbaar te stellen vormt in de huidige context dan ook een disproportionele inbreuk op de uitingsvrijheid.

Het Actieprogramma voor de aanpak van strijdlustige jihadis omvat ook maatregelen op het gebied van het nationaliteitsrecht. Minister Opstelten schuift overhaast het ene na het andere voorstel in de legislatieve pijplijn. Schrijver beschouwt het nationaliteitsrecht als een ongeschikt instrument, bespreekt de laatste regeringsplannen en pleit ervoor het bij strafrechtelijke sancties te laten.

De kroniekperiode kenmerkt zich door een ‘zich roerende rechtsliteratuur’ die heel gericht reageert op arresten waarin de Hoge Raad nieuwe paden heeft uitgezet. Het gevoelen dat uw chroniqueurs bekruipt is dat deze synergie tussen de rechtsliteratuur en de Hoge Raad een gevolg is van een Hoge Raad die al een tijdje de randen van artikel 79 Wet RO lijkt op te zoeken en zich daarmee wellicht af en toe meer als scheidsrechter dan als grensrechter opstelt. Er gebeurt op dat vlak veel dat intrigeert. De praktijk dient zich op te maken voor de komst per 13 juni a.s. van nieuw consumentenrecht. Dat heeft een grotere impact dan wellicht menigeen zich op eerste gezicht realiseert. Kortom: weer een boel te melden.

De greep van de executieve om de rechtsprekende macht verstevigt zich nog immer. Ook in deze kroniekperiode weer veel wetsvoorstellen die Nederland (nog) veiliger moeten maken en moeten bijdragen aan een geoliede strafrechtspleging. Als de voorstellen ongeschonden door het parlement komen moeten onder meer daders gaan bijdragen aan de kosten van hun detentie en krijgen slachtoffers een adviesrecht met betrekking tot schuld en straf. De invloed van EU-regelgeving wordt ondertussen tastbaar voor de positie van de verdachte in het vooronderzoek in strafzaken. De Hoge Raad heeft duidelijk gemaakt dat hij ambtshalve cassatie bijzonder spaarzaam toepast en gaat ervan uit dat ‘misslagen in de bestreden uitspraak of fouten in de aan die uitspraak voorafgegane procedure’ zijn opgemerkt door de raadsman (of het OM). Daarop is kritiek, evenals op de invulling door de Hoge Raad van het gerechtvaardigd belang-criterium bij de toepassing van art. 80a RO.

Daalder en Geleijnse besteedden in hun Najaarskroniek uitgebreid aandacht aan het debat over de toekomst van de bestuursrechtspraak. Dat debat is in het afgelopen half jaar, soms op scherpe toon, voortgezet. Rechtseenheid, noodzakelijke differentiatie en overzichtelijkheid in de bestuursrechtspraak blijven dringende punten. Datzelfde geldt voor het streven naar effectieve geschilbeslechting door de bestuursrechters. En een nieuwe lente, een nieuw (tegen)geluid na alle aandacht voor de vorm de afgelopen jaren, zou nu meer het accent op de inhoud moeten gaan liggen.

De reikwijdte van het openbaarmakingsbegrip op internet was gedurende de verslagperiode weer een belangrijk onderwerp op Europees niveau, zowel in het auteursrecht als in het databankenrecht. Op nationaal niveau verdienen het einde van de geschriftenbescherming en de opkomst van het opdrachtgeversauteursrecht via de band van het Benelux Modellenrecht aandacht. Op het gebied van het merkenrecht zijn enkele belangrijke arresten te melden over de wijze waarop een merk wordt gebruikt en over het hebben van een geldige reden voor het gebruik van een teken. Een stof waarvan de eigenschappen al bekend zijn kan toch nieuw en inventief zijn en vatbaar voor een stofoctrooi. Het aanbod van een redelijke vergoeding kan relevant zijn in het commerciële portretrecht. En nodeloos verwarring wekkende stijlnabootsing mag.

Een blik op de internationale arena in het verslagjaar biedt opnieuw een keur van onderwerpen met een internationaalrechtelijke dimensie. In trefwoorden: de Krim, Syrië, de Olympische Winterspelen en de rechten van de mens, de Nuclear Security Summit, het VN-rapport over de mensenrechten in Noord-Korea, het gebruik van bewapende drones, de Ministeriële Conferentie van de Wereldhandelsorganisatie in Bali, de zee-afbakening tussen Chili en Peru en de terugkeer van de bemanningsleden van het Greenpeaceschip Arctic Sunrise. Uw kroniekschrijvers maakten een selectie.