Art.1 van de Grondwet verbiedt niet alleen discriminatie, maar verplicht ook tot gelijke behandeling. Er ontbreekt in Nederland echter heldere wetgeving die overheidsinstanties aanzet gelijke behandeling en kansen te bevorderen en discriminatie actief tegen te gaan. De huidige aanpak is te reactief, versnipperd en vrijblijvend. Dat schrijft de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme in een op 4 september 2025 gepubliceerd rapport. De Commissie pleit voor invoering van een gelijkheidsplicht voor alle publieke taken van overheidsinstanties.
Volgens internationale en Europese verdragen moet Nederland effectieve anti-discriminatiewetgeving voor de publieke sector opstellen en handhaven. Recente voorbeelden van discriminatie door de overheid tonen aan dat de Nederlandse wetgeving op dit punt nog onvoldoende effectief is. De invoering van een gelijkheidsplicht voor de publieke sector kan dat veranderen en daarmee een kantelpunt zijn. In andere landen bestaat zo’n wettelijke plicht voor gelijkheid al langer. De Britse en Ierse Public Sector Equality Duties kunnen als goede voorbeelden worden gezien. In het Verenigd Koninkrijk en Ierland is wettelijk vastgelegd dat overheidsinstanties verantwoordelijk zijn voor het uitbannen van discriminatie en bevorderen van gelijke behandeling en gelijke kansen. Zij moeten bijvoorbeeld verplicht nagaan of besluitvorming bepaalde groepen benadeelt en mensen actief betrekken bij beleid dat hen raakt. Ze moeten bovendien publiekelijk rapporteren over acties om discriminatie tegen te gaan. Een vergelijkbare aanpak kan Nederland helpen discriminatie door de overheid te voorkomen.
Begin met een lichte variant van de wet
De Commissie roept de overheid op te starten met het verkennen van een passend wettelijk kader voor de Nederlandse overheid. De overheid kan van start met een lichte variant die zich richt op bewustwording en het stimuleren van antidiscriminatiebeleid. Als dit niet voldoende effectief blijkt, kan worden overgegaan naar een middenvariant met verplicht antidiscriminatiebeleid en de mogelijkheid tot ingrijpen, of naar de meest uitgebreide variant met duidelijke regels voor informatie- en rapportageplichten en extern toezicht.
Voortgangsrapportage Gelijkheidsplicht Publieke Sector (GPS) - Naar wettelijke verankering van een proactieve aanpak van discriminatie door de overheid