In de VS, maar ook in sommige landen in Europa, worden onderzoeksthema’s verboden, onderwijscurricula herschreven, wetenschappers gecensureerd en instituten gesloten. Ook in Nederland groeit de politieke neiging om niet alleen de wetenschap te bevragen, maar ook actief richting te geven aan de inhoud van het wetenschappelijk debat en het onderwijs. De dalende positie van Nederlandse universiteiten op de internationale Academic Freedom Index is een signaal dat serieus moet worden genomen. Niet alleen van buitenaf, maar ook van binnenuit staat de academische vrijheid onder druk. Op campussen verharden soms protesten en bezettingen, gesprekken polariseren en onderwerpen worden vermeden omdat ze als te gevoelig worden ervaren. Waar de ruimte voor onderzoek, dialoog en twijfel wordt ingeperkt, door repressie enerzijds of taboe anderzijds, verliest de universiteit haar essentie.

Onafhankelijke kennisontwikkeling
Kennisontwikkeling dient de samenleving het meest wanneer zij voortkomt uit een onafhankelijke drang naar inzicht, niet als reactie op de gedachte ‘u vraagt, wij draaien’.  Kritische nieuwsgierigheid speelt daarin een rol, evenals langdurig, vrij onderzoek, ook als dat schuurt, complex is of veel tijd vraagt. Volgens de rectoren is de verklaring geen eindpunt, maar een uitnodiging tot actie en gesprek over verantwoordelijkheid van universiteiten. In het nieuwe studiejaar starten de universiteiten met een brede dialoog over academische vrijheid. In de Verklaring schrijven zij verder dat de academische vrijheid soms moet worden verdedigd en ook met regelmaat intern begrensd. Niet in regels alleen, maar vooral in de cultuur die wordt gevormd. De onderzoekende geest moet vrij blijven. Wie bepaalt wat onderzocht mag worden, en hoe, bepaalt uiteindelijk ook wat gezegd, geloofd en geweten mag worden.

Verklaring over Academische Vrijheid - De rectoren van de Nederlandse universiteiten (2025)

Rapport KNAW - Academische vrijheid in Nederland: reactie op actuele dreigingen

Bron: www.universiteitenvannederland.nl