Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico en De Groene Amsterdammer onderzochten het overheidsoptreden bij demonstraties. Het onderzoek ‘Demonstratierecht in de knel’ werd op 22 maart 2023 gepubliceerd.
In tien jaar tijd nam het aantal demonstraties in Nederland enorm toe. Vooral in Amsterdam schoten de cijfers omhoog, van 260 protesten in 2013 naar 1510 in 2022. Sinds corona grijpen autoriteiten vaker in. Tijdens de pandemie werd er frequenter preventief gefouilleerd, kwam er meer noodwetgeving die demonstraties beperkte en werden protesten vaker dan daarvoor op voorhand verboden. De politie arresteerde meer demonstranten en gebruikte vaker geweld. Dit is na de pandemie niet veranderd, blijkt uit het onderzoek. De overheid blijft bij demonstraties hard ingrijpen. Drempels worden niet alleen tijdens, maar ook voorafgaand en na afloop van het protest opgeworpen. Gemeenten leggen actievoerders steeds meer knellende voorwaarden op. Het Openbaar Ministerie (OM) probeert de strafmaat van demonstranten die de wet overtreden op te rekken. Tegelijkertijd gebruikt de politie betaalde informanten en intensieve surveillance om vreedzame demonstranten in de gaten te houden.
Behandeling van verschillende demonstrantengroepen
Het platform keek verder naar ongelijke behandeling van demonstrantengroepen. Een vergelijking tussen demonstrantengroepen is lastig: elke groep heeft eigen methoden waar de politie vervolgens op reageert. Er worden meer Extinction Rebellion-leden opgepakt dan boeren. Maar de XR-acties zijn vaak grootschaliger en vaak laten de rebellen zich met opzet arresteren. Boeren werden vervolgd voor vernieling en opruiing. Ze begingen dan ook strafbare feiten, zoals bedreiging, openbare geweldpleging en brandstichting. Vanwege hun trekkers grijpen burgemeesters bij boerenprotesten vaker naar noodbevelen en -verordeningen. Klimaatactivisten worden sinds kort ook door het OM vervolgd voor opruiing en vernieling. De meeste gearresteerde actievoerders krijgen enkel een overtreding van de Wet openbare manifestaties ten laste gelegd, waar ze niet voor worden vervolgd. Kick Out Zwarte Piet kreeg in de beginjaren veel politiegeweld te verduren, en werd vaak verboden om te demonstreren op zelf uitgekozen locaties, terwijl het dat recht wel had.