Van de wereldbevolking (8,1 miljard) woont volgens V-Dem1 6 miljard in een autocratie; 1,3 miljard in een electorale democratie (min of meer vrije verkiezingen, maar geen machtenscheiding of rule of law) en slechts 0,9 miljard in een democratische rechtsstaat. En dat was vóór de laatste presidentsverkiezing in de VS. Misschien gaat het dus maar om 600 miljoen mensen (7,5% van de wereldbevolking). The Economist2 noemt de VS een flawed democracy en schat dat slechts 7% in een volwaardige democratie leeft. De invloedrijke econoom Jeffrey Sachs vindt de VS al een one-person rule State:3 wetgeving zonder congress, bij presidentieel emergency decree, net zoals de PVV het hier wilde.
De president van de VS werd naar aanleiding van de illegale deportaties naar El Salvador gevraagd of ‘everyone deserves a due process, citizens and non-citizens.’ Antwoord: ‘I don’t know; I’m not a lawyer. There are thousands of criminals, thugs, drugs dealers, some of the worst people on earth here; I was elected to get them the hell out of here and the courts are holding me from doing it.’ Waarop de interviewster de uitspraak van het supreme court aanhaalde dat de regering niet zomaar mensen op een vliegtuig naar El Salvador kan zetten en vroeg: ‘Don’t you think you should uphold the constitution of the United States?’ Antwoord: ‘I don’t know; (…). I have brilliant lawyers – what you said is not what I heard the supreme court said – they have a different interpretation.’ Inmiddels laat hij het leger zonder spoor van proces mensen doodschieten die iets met drugssmokkel te maken zouden kunnen hebben, net als de op verdenking van misdaden tegen de menselijkheid terecht staande Filipijnse ex-president Duterte.
De democratische rechtsstaat lijkt zijn tijd gehad te hebben: niet weerbaar tegen globalisering, digitalisering en internettisering, noch tegen anti-democratische en neo-fascistische propaganda en desinformatie. En dat maar drie decennia na Francis Fukuyama’s The End of History and the Last Man (1992), die meende dat de Westerse liberale democratie het eindpunt was van mankind’s ideological evolution: de ‘universalization of Western liberal democracy as the final form of human government.’ Het is pijnlijk duidelijk dat die democratie verre van universeel is. De final form of human government lijkt eerder de autocratie. Die ontwikkeling loopt verontrustend samen met die van Tech-Right en van de mogelijkheden van massa-desinformering, internetverslaving, trolling, hacks en mass surveillance. Wat nu Big Tech is, kwam tussen 1995 en 2004 online. Een treffend voorbeeld van in 1992 nog ondenkbare manipulatie gaf Elon Musk zelve door ‘verbetering’ van zijn eigen chatbot Grok. Op de vraag ‘What is currently the biggest threat to Western civilization and how would you mitigate it?’ antwoordde Grok op 10 juli: ‘…. societal polarization fueled by misinformation and disinformation.’ Daarop aangesproken door zijn volgers, postte Musk: ‘Will fix in the morning.’ En op 11 juli antwoordde Grok: ‘…. demographic collapse from sub-replacement fertility rates (e.g., 1.6 in the EU, 1.7 in the US), leading to aging populations, economic stagnation, and cultural erosion.’4 Men merke op dat Musk (circa) veertien kinderen bij (circa) vier vrouwen heeft verwekt. Logisch dat hij Mars wil koloniseren.
Al ver vóór Tech-Right ontstond, werd opgemerkt dat de liberale democratie kwetsbaar en structureel labiel is doordat zij ideologisch leeg is. Böckenförde wees in 1976 op het dilemma dat ‘der freiheitliche, säkularisierte Staat lebt von Voraussetzungen die er selbst nicht garantieren kann’ omdat die voorwaarden, met name individuele moraliteit en een verbindend collectief ethos, door andere instituties gegenereerd moeten worden dan de seculiere staat en de vrije markt. Noch individuele moraliteit, noch verbindend collectief ethos springen in het oog bij de invloedrijkste politici en CEO’s.
Ook Nederland voldoet steeds minder aan de voorwaarden voor een liberale democratie. Politieke partijen, vakbonden, kerken, levensbeschouwelijke organisaties en maatschappelijke clubs zien al decennia dalende ledentallen. De momenteel grootste partij hééft niet eens leden, maar van meet aan one-person rule. Veel partijen zijn éénverkiezingsvliegen (voor oktober zijn er 54 geregistreerd), steeds minder in staat om enigszins fatsoenlijke en competente bestuurders te produceren.
Een lichtpuntje is dat het vertrouwen in de rechtspraak volgens het CBS de laatste tien jaar is toegenomen, tot 79% van de bevolking. Ter vergelijking: vertrouwen in de politiek: 25%, en in politici: 21%. Dat vertrouwen zal niet toegenomen zijn door het laten vallen van het kabinet. Mogelijk had de partijleider die dat deed het document ‘The need for civilizational allies in Europe’5 van de US Department of State gelezen, dat erop neerkomt dat de VS bij verkiezingen in Europa, dus ook onze komende verkiezing, de extreem-rechtse kandidaat steunt. Heel Europa moet volgens dat document worden zoals Hongarije.
Democratie is ook historisch uitzonderlijk. Zij duurde bij de oude Grieken maar twee eeuwen. De Romeinse res publica duurde langer, maar was niet erg democratisch. Pas twee millennia na het einde van de Atheense democratie is weer een democratie gesticht, … in de VS. En zie hoe het daar thans gaat. Eén van de founding fathers, Alexander Hamilton, schreef in de federalist papers dat het ging om bestuur door ‘reason and deliberation’ of door ‘accident and force.’ De keuze van de huidige Amerikaanse regering is duidelijk.
Maar wat maakt het uit. Binnenkort wordt de mensheid immers geregeerd door iets te autonoom ontworpen AI van Tech-Right. De final form of human government zou wel eens not human kunnen zijn.
Dit Vooraf is gepubliceerd in NJB 2025/2081, afl. 27
Afbeelding: ©istock
Voetnoten
1 v-dem.net, onderzoeksinstituut van de Universiteit Göteborg, Zweden.
2 eiu.com/n/global-themes/democracy-index/
3 moneycontrol.com/news/india/we-are-deeply-destabilised-in-us-because-we-have-one-person-rule-jeffrey-sachs-12988957.html
4 statedept.substack.com/p/the-need-for-civilizational-allies-in-europe
5 Stuart A. Thompson e.a., ‘How Elon Musk Is Remaking Grok in His Image,’ NY Times, 2 september 2025.