Als premier mag hij het binnenstromende geld nu gaan uitgeven aan de ‘duurste toespraak ooit’ van president Poetin, die onder meer een aanzienlijke verhoging van de kindertoeslag heeft beloofd. Precies wat wij hier nodig hebben dus: iemand die aan de ene kant efficiënt belastingen kan binnenharken en aan de andere kant efficiënt weer kan uitbetalen aan dezelfde personen van wie eerst geheven is. Nederland betaalde in 2018 € 13 miljard van de belastingopbrengst weer terug als toeslagen aan circa 4,8 miljoen huishoudens, ruim meer dan de helft van de huishoudens. Voor het doen functioneren van een dergelijk grootschalig rondpompsysteem lijkt een ingenieursopleiding inderdaad ideaal als vooropleiding.

Gezien eerdere ervaringen met de functie, is het misschien beter dat de twee nieuwe staatssecretarissen van financiën anoniem blijven, net als de twee nieuwe advocaten van de beruchte kroongetuige. De kans op aanslagen op je politieke leven is immers groot; is het niet omdat je ambtenaren de fraudeurs niet zien of niet aan je doorgeven (Frans Weekers), dan is het wel omdat ze overal fraudeurs zien en dat niet aan je doorgeven (Menno Snel). Niet alleen komen er twee nieuwe staatssecretarissen, er komen ook drie nieuwe directeuren-generaal (Belastingdienst – Douane – Toeslagen) tot vervanging van die ene directeur-generaal die met de staatssecretaris het veld moest ruimen, kennelijk omdat hij nog zozeer bezig was met het vorige debacle bij de belastingdienst – de te riante vertrekregeling, die te veel ambtenaren deed vertrekken en vooral de verkeerde, die juist hadden moeten blijven – dat hij het nieuwe toeslagendebacle niet zag aankomen. De staatssecretaris die er tijdens dat debacle (en de wording van het nieuwe toeslagendebacle) zat, is beter weggekomen dan zijn voorganger en opvolger: hij is inmiddels minister van aardbevingen en CO2.

De ingreep in organisatiestructuur en management komt van minister Hoekstra, nu even verantwoordelijk voor de belastingdienst totdat D66 twee vrouwen met politieke doodsverachting heeft gevonden. Die ingreep lijkt daadkrachtig, maar vooral een management consultant’s reflex, geadviseerd door – inderdaad – een management consultant, ABDTOPConsult, maar misschien heeft de minister het tien jaar geleden zelf al bedacht, toen hij als consultant van McKinsey rondliep bij de dienst Toeslagen, al was de managementmode toen juist integraal management, dus één staatssecretaris en één directeur-generaal voor één ‘dienst van het inkomen’; dat was het geloof althans toen de toeslagen werden ingevoerd in 2005-2006 onder staatssecretaris Wijn.

De werkelijke problemen zitten inmiddels al decennia in (i) de onuitvoerbare, inconsistente en niet zelden contraproductieve eisen en wensen die politici stellen aan het belasting- en toeslagenstelsel en daarmee aan de belastingdienst en (ii) het wegjagen van ambtenaren die verstand hebben van belastingen en hen vervangen door automatiseringsmanagers die geen verstand hebben van belastingen en kennelijk evenmin van automatisering. Door politici gebakken regelingen – zoals onder véél meer – de eigenwoningregeling, het toeslagenstelsel, vele (andere) inkomensprijzen, tweeverdienersregelingen, fiscale faciliteiten voor zzp-ers, het volstrekt imaginaire inkomen in box 3 (‘economisch volkomen mesjogge’¹), etc. zijn op zichzelf al onuitvoerbaar of manifest onredelijk, maar moeten door de belastingdienst, geleid door niet-fiscalisten en geleefd door kennelijk ondeugdelijke algoritmes, ook nog geïntegreerd worden uitgevoerd, alsof ze iets met elkaar te maken hebben, althans rekening zouden houden met elkaars bestaan. Bij de belastingdienst draaien dus met hangen, wurgen, kunst- en vliegwerk en dank aan de politici en de al dan niet externe automatiseringsmanagers 900 (negenhonderd) software applicaties op, onder en langs elkaar, die fiscalisten wegjagen die hun werk wél inhoudelijk goed willen doen. Van de vier verbeterpunten van minister Hoekstra² – (i) versterken van ‘ambtelijke aansturing’ (drie D-G’s in plaats van één dus), (ii) verbetering managementinformatie en ICT, (iii) verbetering dienstverlening en (iv) oog voor de menselijke maat en een veilige werkomgeving lijkt alleen punt (iv) een koe bij de hoorns te vatten, aangenomen dat dit punt (veel) meer waardering voor vakinhoudelijk correcte uitvoering van de belastingwetgeving inhoudt, maar het belangrijkste ontbreekt: politici moeten ophouden bij elke Rijksbegroting en elke formatie te pogen de wereld te verbeteren door tientallen tegenstrijdige wensen en ideologieën in het belastingstelsel te parachuteren, met als voorspelbaar gevolg uitvoeringsongelukken, budget-overschrijdingen en resultaten tegengesteld aan hun bedoelingen.³ De Kamerbrief van minister Hoekstra zegt niet hoe de echte problemen opgelost gaan worden; alleen dat het lang gaat duren. Dat laat zich horen. Er is dit weekend alweer een probleempje bij gekomen: ondernemers komen in opstand tegen de verplichting om op eigen kosten E-herkenning aan te schaffen waarzonder zij vanaf februari geen loonbelastingaangifte kunnen doen, hoewel een wettelijke basis lijkt te ontbreken. De politiek, die de databeschermingsregels heeft ingevoerd die tot E-herkenning nopen, heeft kennelijk de wettelijke basis vergeten. De betrokken ondernemers zien dit niet als uitvoering van verbeterpunt (iii).

Rond de eeuwwisseling won de belastingdienst nog prijzen voor het beste management van complexe reorganisaties en stond hij bekend als de beste ter wereld. Moeten we daarvoor inmiddels echt in Rusland zijn?

Dit Vooraf wordt gepubliceerd in NJB 2020/181, afl. 3

1. Aldus em. hoogleraar economie Sijbren Cnossen. Zie Marike Stellinga en Egbert Kalse: ‘Belastingen, leuker kunnen economen het niet maken, wel beter’; NRC 11 december 2019.
2. www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2020/01/11/kamerbrief-versterken-besturing-belastingdienst.
3. Het is dan ook niet moeilijk om vele anomalieën aan te wijzen en vele mogelijkheden tot betere en goedkopere dienstbaarheid aan de maatschappij. Zie bijvoorbeeld Sijbren Cnossen en Bas Jacobs (red.), Ontwerp voor een beter belastingstelsel, ESB, 2019. Voorwoord van Menno Snel.

Afbeelding: Pixabay