Vraag een Nederlandse rechtenstudent wie er in de Hoge Raad zitten en zij/hij zal vaak niet één naam uit het hoofd kunnen noemen. Te minder zal deze student enig idee hebben van de maatschappelijke, juridische, politieke, religieuze of muzikale opvattingen van de raadsheren. Dat is enerzijds mooi. Rechtspraak in Nederland is een rechtsstatelijke en collegiale bezigheid van een instituut zonder agenda; geen gepolitiseerde bezigheid van mediapersoonlijkheden met agenda. Anderzijds is het jammer dat de technische juridische uitspraken uit deze bouche de la loi ontdaan zijn van elke persoonlijke, dramatische en literaire kraak of smaak en maatschappelijke, politieke of culturele duiding of uitweiding (maar gelukkig hebben we de conclusie nog).
Grote kans daarentegen dat veel Nederlanders, ook niet-juristen, wél namen van Amerikaanse opperrechters kennen. Opperrechter Ruth Bader Ginsburg, vrijdag overleden op 87-jarige leeftijd, was een rock star, alom bekend als (Notorious) RBG. Velen liepen en lopen met haar portret op hun T-shirts. Overal werden zaterdag waken voor haar gehouden. De eerste uren na het bericht van haar overlijden kwam er een record van meer dan $ 6 miljoen per uur binnen aan donaties voor projecten en campagnes van de Democratische Partij, want iedereen besefte meteen dat haar overlijden, 46 dagen voor de verkiezingen, van onmetelijke politieke betekenis is en die verkiezingen op hun kop zet; in Nederland ondenkbaar. Zelfs President Trump, die met RBG’s overlijden en een 53-47 meerderheid in de Senaat de kans krijgt om binnen één presidentstermijn maar liefst drie van de negen brethren in de Supreme Court te vervangen door partijgenoten, begreep meteen, zelfs zonder adults around, dat hij niets negatiefs over RBG moest zeggen. Hij was ‘sad to hear it’.
Zou een raadsheer uit de Hoge Raad tijdens een concert, opera of toneelstuk opkomen, dan zou het publiek zich afvragen wat die onwennige onbekende daar doet. Tijdens een première van de Donizetti-opera La Figlia del Reggimento in 2016 leidde alleen RBG’s opkomst (toen 83 jaar) als Hertogin Von Krakenthorp al tot gejoel en ovationeel applaus. Met slechts een paar (gesproken en aan haar persoon aangepaste) volzinnen stal zij de show. En dat was niet eens een cameo, want die rol is echt en ook gespeeld door gepensioneerde diva’s zoals Kiri Te Kanawa en Montserrat Caballé. Naar eigen zeggen was RBG rechter geworden omdat ze zo beroerd zong. Aan haar en haar juridische opponent – maar persoonlijke dikke vriend en mede-operaliefhebber – Antonin Scalia is zelfs een hele opera gewijd: Scalia v. Ginsburg, door Derrick Wang geschreven onder het motto ‘We are different. We are one.’ Plot: Scalia wordt opgesloten in een kerker wegens excessive dissenting; dan verschijnt – door een glazen plafond – Bader Ginsburg, die hem door drie voorwaarden voor ontsnapping heen helpt door ook zelf de tests te ondergaan (gelijke behandeling). Het libretto bevat citaten uit de dissents van beide rechters die Amerikaanse juristen – en niet alleen zij – kunnen dromen. Kom daar eens om in Nederland. We hébben niet eens dissents en zélfs geen concurring opinions (maar wel een president en vice-president die een mini-opera schreven: ‘NJ 1919, p. 161’, over de zaak Lindenbaum/Cohen; misschien exemplarisch voor het verschil tussen de VS en Nederland: daar worden opera’s geschreven over rechters; hier over rechtszaken).
De Los Angeles Times schreef in zijn lovende recensie van Scalia v. Ginsburg: ‘Could we please make it a constitutional requirement that no one can be sworn into office in the White House or Congress without having first seen Scalia/Ginsburg?’ Het tegendeel valt te vrezen: doordat de verkiezingen zo dichtbij zijn, wordt RBG’s opvolging vermoedelijk een nog smeriger en ontluisterender gevecht dan Scalia’s opvolging in 2016 (geblokkeerd door de republikeinen tot ná Trump’s verkiezing) en Kennedy’s opvolging door Kavanaugh in 2018. De republikeinse Senaatsmeerderheidsleider McConnell heeft al een 180o draai gemaakt: blokkeerde hij in maart 2016, zeven maanden voor de verkiezing, Obama’s voordracht van Merrick Garland nog omdat een president aan het einde van zijn termijn geen rechters zou moeten benoemen en ‘het Amerikaanse volk’ het ‘recht’ had om mee te praten via de presidentverkiezing, thans heeft hij, binnen een dag na RBG’s dood en slechts 46 dagen voor het einde van de presidentiële termijn, al aangekondigd ‘that President Trump's nominee will receive a vote on the floor of the United States Senate.’ McConnell heeft geen boodschap aan RBG’s laatste wens ("My most fervent wish is that I will not be replaced until a new president is installed"), noch aan zijn eigen principiële boodschap in 2016.
De week na de aanstaande presidentverkiezing staat de derde Republikeinse aanval op Obama’s Affordable Care Act op de rol van het Supreme Court. Bij eerdere aanvallen stemde de conservatieve president Roberts tot ontsteltenis van Republikeinen mee met de progressieve minderheid (5-4), maar diens swing vote wordt irrelevant als de verhoudingen 6-3 liggen. Nog epineuzer is dat het Supreme Court straks misschien, net als in 2000 (Bush v. Gore), moet beslissen wie de presidentverkiezing heeft gewonnen. In 2000 blokkeerde de conservatieve meerderheid een hertelling van underpunched stemkaarten in Florida, hetgeen Bader Ginsburg het commentaar ontlokte dat we misschien nooit zullen weten wie die verkiezing won, maar we wel zeker weten wie de verliezer was: het vertrouwen dat de rechter een onpartijdige bewaker van het recht is.
Het is dus misschien verkieslijker om in een land te wonen waar anonieme rechters opera’s schrijven over rechtszaken dan in een land waar opera’s worden geschreven over zittende rechters. Maar zo nu en dan een cameo van een civiele reservist in (bijvoorbeeld) Il ritorno d’Ulisse in patria zou best leuk zijn; moet ze wel kunnen zingen.
Dit Vooraf verschijnt in NJB 2020/2164, afl. 32.
Afbeelding: By Ted Eytan from Washington, DC, USA - 2020.09.19 Vigil for Ruth Bader Ginsburg, Washington, DC USA 263 96281, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=94297274