Inclusief inkopen: een krachtig instrument voor sociale verandering. Overheidsinkoop – de manier waarop overheden goederen en diensten aanschaffen – gaat allang niet meer alleen over de laagste prijs. Steeds vaker wordt overheidsinkoop, dat ongeveer 14-19% van het bbp vormt, ingezet om sociale doelen te bevorderen, zoals het verkleinen van ongelijkheid en het verbeteren van arbeidsomstandigheden. Deze aanpak, bekend als sociaal aanbesteden, sluit aan bij de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties, zoals fatsoenlijk werk (doel 8) en het verminderen van ongelijkheid (doel 10). Deze dissertatie van Tom Huisjes onderzoekt hoe overheden via aanbestedingsbeleid sociale doelstellingen zoals inclusie, gelijke behandeling en werkgelegenheid kunnen bevorderen, binnen de juridische kaders van het Europese en Nederlandse recht. De centrale onderzoeksvraag betreft in hoeverre er ruimte is voor sociaal en inclusief aanbesteden binnen het bestaande rechtskader, en welke aanpassingen nodig zijn om deze beleidsdoelen effectiever te verwezenlijken. De studie hanteert een juridische analyse die meerdere rechtsgebieden verbindt: aanbestedingsrecht, arbeidsrecht, non-discriminatierecht en privacyrecht. In Europa lag de focus van het aanbestedingsrecht traditioneel op eerlijke concurrentie en transparantie. Mede door wetswijzigingen houden overheden nu steeds meer rekening met sociale factoren, zoals het uitsluiten van bedrijven die het arbeidsrecht niet naleven of het creëren van banen voor kwetsbare groepen. Een belangrijk onderdeel betreft de inzet van uitsluitingsgronden bij overtredingen van arbeidsrechtelijke normen, zoals non-discriminatie op de arbeidsmarkt. Hoewel Europese re­­gel­­­geving voorziet in een passende facultatieve uitsluitingsgrond, blijkt de handhaving in de praktijk complex door vereisten omtrent proportionaliteit en de bewijslast. Huisjes pleit voor het verplicht stellen van deze uitsluitingsgrond en uitbreiding van de Gedragsverklaring Aanbesteden. Daarnaast is in Nederland social return on investment (SROI) inmiddels standaardbeleid geworden, wat betekent dat bedrijven die overheidscontracten winnen sociale waarde moeten creëren, bijvoorbeeld door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in dienst te nemen. Rekening houden met inclusie en diversiteit in bredere zin bij aanbestedingen staat echter nog in de kinderschoenen. Hierbij zijn vier rechtsgebieden relevant: het aanbestedingsrecht (aanbestedingsbeginselen), het non-discriminatierecht (positieve discriminatierecht), privacywetgeving (AVG) en het Europees arbeidsrecht (de Detacheringsrichtlijn). Beleid moet binnen al deze kaders juridisch houdbaar zijn. Deze dissertatie onderzoekt de mogelijkheden en onmogelijkheden voor sociaal aanbesteden en houdt hierbij de huidige wet- en regelgeving tegen het licht. De gemeente Amsterdam dient als praktische casestudy voor hoe lokale overheden sociaal aanbesteden effectief kunnen toepassen en laat zien waar de uitdagingen zitten: juridische onzekerheid en economische belangen kunnen botsen met sociale doelen en de huidige Europese richtlijnen beperken in hoeverre ­overheden sociale criteria kunnen opleggen aan bedrijven. Dit proefschrift doet aanbevelingen voor de Europese en Nederlandse wetgevers en aanbestedende diensten en pleit onder meer voor het verplicht stellen van sommige sociale criteria, het uitbreiden van mogelijkheden om sociale factoren mee te nemen in de selectiefase en het verduidelijken van juridische regels. Sociaal en inclusief inkopen heeft de potentie om markten te veranderen en sociale rechtvaardigheid te stimuleren. Door wetgeving en inkooppraktijken aan te passen, kunnen overheden publieke uitgaven inzetten als middel voor positieve sociale verandering.

Huisjes promoveerde op 23 mei 2025 aan de Universiteit Utrecht. Promotoren: prof. Elisabetta Manunza en prof. Frans Pennings. 

Tom Huisjes
Naar een inclusief aanbestedingsbeleid binnen de sociale markteconomie

Boom juridisch 2025, 268 p., € 39,90
ISBN 978 9462 121 63 8