Luchtvaart is een vervuilende bezigheid: Iemand die van Lissabon naar New York vliegt en terug, veroorzaakt ongeveer evenveel uitstoot als een gemiddelde EU-burger doet door zijn huis een heel jaar te verwarmen. Sinds 1992 maakt de EU wetten en beleid om de uitstoot van de luchtvaart aan te pakken, maar ondertussen heeft de uitstoot door de luchtvaart recordhoogtes bereikt. Terwijl de Europese Unie blijft inzetten op innovatieve technologie als dé oplossing voor klimaat neutrale luchtvaart in 2050, raakt het doel steeds verder uit zicht. In zijn proefschrift onderzocht Yannick van den Berg hoe het EU-recht en -beleid er niet in zijn geslaagd om de uitstoot van vakantievluchten te verminderen. In zijn proefschrift laat hij zien dat dit falen niet simpelweg het gevolg is van een gebrek aan maatregelen om vliegen duurzamer te maken, maar ook van de manier waarop de EU het probleem van uitstoot door de luchtvaart zelf benadert. In het proefschrift wordt verondersteld dat we de uitstoot van de luchtvaart, en in het bijzonder vliegvakanties, niet kunnen beteugelen zonder ons op de vraag naar vlieg­vakanties te richten. Van den Berg maakt gebruik van een alternatief theoretisch raamwerk dat veel gebruikt wordt in de consumptie­sociologie dat zich diepgravend bezighoudt met het ontstaan van vraag naar voren: ‘social practice theory’. In plaats van een nadruk te leggen op de keuzes en het gedrag van individuen, zoals nu vaak gebeurt in EU recht en beleid, ziet ‘social practice theory’ consumptie als een inherent onderdeel van onze dagelijkse bezigheden, zogenaamde ‘social practices’, zoals werken of eten, spelen en tijd doorbrengen met vrienden en familie. De belangrijkste lessen die uit de toepassing van een ‘practice’ lens voortkomen zijn de volgende: 
• Het methodologisch individualistische paradigma in Europees recht en beleid maakt dat er te weinig aandacht is (geweest) voor hoe de vraag naar vliegvakanties ontstaat en hoe deze moet worden beteugeld om zo de uitstoot van vliegvakanties tegen te gaan. 
• De focus op technologische innovaties en gedragsverandering is onvoldoende (geweest) om de groei van uitstoot in deze sector tegen te gaan en er zal meer gedaan moeten worden om vliegvakanties te ontmoedigen. Door de introductie van drie alternatieve framings; het hermaken (van materiële elementen in de luchtvaart), vervangen (van vliegvakanties door treinvakantie) en loskoppelen (van vakantie vieren en vliegen in de circulatie van betekenissen), heeft dit proefschrift het belang van de sociale dimensie in de vraag naar vliegvakanties naar voren gebracht. Uit deze framings komt een vernieuwende en meeromvattende manier om naar het bestaande instrumentarium van het Europees recht en beleid over ‘duurzamer vliegen’ te kijken, die de Europese verantwoordelijkheid voor het (tot nu toe) stimuleren en terugdringen van de vraag naar vluchten over beleidsgebieden heen inkadert. Uit deze framings volgen ook specifieke suggesties voor beleidsmakers. Zo kan bijvoorbeeld de luchtvaart ‘hermaakt’ worden door eersteklasstoelen en privévluchten te verbieden en te kijken naar een veelvliegersbelasting. Vluchten kunnen ‘vervangen’ worden door treinreizen door treinreizigers te ondersteunen doormiddel van gerichte en betere passagiersrechten.

Vliegen zou ‘losgekoppeld’ kunnen worden door de advertenties van vliegreizen aan te pakken naar het voorbeeld van de regulering van tabak, met een verbod op reclame voor vliegreizen en verre bestemmingen.  

Het proefschrift geeft door deze aanpak een andere kijk op het Europees (consumenten)recht en beleid op het gebied van luchtvaart en luchtvaartemissies. Het behandelt onder meer het Europese Emissiehandel Systeem, de liberaliseringspakketen in de luchtvaart en op het spoor, de Europese Passagiersverorderingen, de Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken, de Audio Visuele Media Diensten Richtlijn en de Richtlijn Pakketreizen.

Van den Berg promoveerde op 26 juni 2025 aan de juridische faculteit van de Universiteit van Amsterdam. Promotoren: prof. dr. Christina Eckes en prof. dr. Marija Bartl. Copromotor: dr. Candida Leone.
 

Yannick van den Berg
Indulging in Paradise? EU law and policy of holiday air travel through the lens of practice theory

Omslag: de omslag is geïllustreerd is door Aida de Jong

De dissertatie is toegankelijk via de repository van de universiteit.