Dit proefschrift van Albert Rutten is een verzameling van drie hoofdstukken over werk en pensioen. De eerste twee hoofdstukken zijn geschreven met zijn promotoren – prof. dr. Daniël van Vuuren en prof.dr. Marike Knoef – en gaan over pensioenbeslissingen. In het laatste hoofdstuk staat de relatie tussen werk en gezondheid centraal. Alle drie de hoofdstukken maken gebruik van Nederlandse arbeidsmarkthervormingen en econometrische methoden om inzicht te krijgen in de bovengenoemde relaties.
In de eerste twee hoofdstukken staat de arbeidsparticipatie van oudere werknemers centraal. De meeste OESO-landen zagen de afgelopen decennia een stijging van de levensverwachting en een daling van het vruchtbaarheidscijfer. Om het pensioenstelsel betaalbaar te houden, besloten de meeste landen om beleid te voeren met als doel de arbeidsparticipatie van ouderen te verhogen. In de eerste twee hoofdstukken worden twee beleidsmaatregelen onderzocht die dit als doel hebben.
Het eerste hoofdstuk analyseert het effect van de verhoging van de AOW-leeftijd op de arbeidsparticipatie van koppels. Onderwerp van onderzoek was hoe de arbeidsparticipatie van de jongste partner verandert als de oudste partner de AOW-gerechtigde leeftijd bereikt. Door de stapsgewijze verhoging van de AOW-leeftijd kunnen de onderzoekers het effect analyseren voor verschillende AOW-leeftijden van de oudere echtgenoot. De resultaten laten zien dat de netto arbeidsparticipatie van de jongste partner afneemt als de oudste partner de AOW-gerechtigde leeftijd bereikt. De omvang van het effect is vergelijkbaar voor verschillende AOW-cohorten. Ook zien zij dat in huishoudens met een hoog inkomen de jongere partner vaker met werken stopt als de oudste partner de AOW-leeftijd bereikt. Ten slotte vinden onderzoekers enig bewijs dat de oorspronkelijke AOW-leeftijd van 65 jaar nog steeds een rol speelt bij de pensioenbeslissing. Dit houdt vermoedelijk verband met een sociale norm.
Het tweede hoofdstuk analyseert een beleidsmaatregel die erop gericht is om oudere werknemers langer aan het werk te houden: het Generatiepact (GRP). Het doel van GRPs is tweeledig. Ten eerste bieden GRPs oudere werknemers arbeidstijdverkorting aan die gepaard gaat met een geringe loonsverlaging en weinig tot geen korting op de pensioenopbouw. Op deze manier kunnen oudere werknemers op een gezonde manier de pensioengerechtigde leeftijd bereiken. Ten tweede, als oudere werknemers hun gewerkte uren verminderen, dan zouden volgens de beleidstheorie werkgevers meer jonge werknemers moeten aannemen. Om de werkgelegenheidseffecten van GRPs vast te stellen, analyseren de onderzoekers de werkgelegenheidsuitkomsten tussen Nederlandse gemeenten die wel en geen GRP hebben geïmplementeerd.
Geconcludeerd wordt dat er een positief werkgelegenheidseffect is voor oudere werknemers (in termen van gewerkte uren alsmede de extensieve marge). Dit positieve effect concentreert zich in de midden- en hoge inkomensgroepen. Voor jongere werknemers worden echter geen werkgelegenheidseffecten gevonden.
In het derde hoofdstuk staat het effect van werk op gezondheid centraal. Werklozen hebben om verschillende redenen (selectie-effecten, sociale normen) doorgaans een slechtere gezondheid dan werkenden. Hierdoor is het onmogelijk om de gezondheid van werkenden en werklozen met elkaar te vergelijken. Om de relatie tussen werk en gezondheid te onderzoeken, maakte Rutten daarom gebruik van een hervorming in de werkloosheidswet (WW). Met behulp van een instrumentele variabele regressie wordt bepaald hoe het vinden van een baan het medicijngebruik beïnvloedt. De schattingsresultaten laten veelal een vermindering van het medicijngebruik zien. Het vinden van werk lijkt daarmee een positief effect te hebben op gezondheid. Vanuit een beleidsperspectief kunnen twee bredere conclusies worden getrokken. De eerste conclusie is dat de rol van financiële prikkels in het uittredingsgedrag in belangrijke mate kan verschillen tussen verschillende inkomensgroepen. Ten tweede laat dit proefschrift zien dat niet-financiële determinanten van arbeidsmarktgedrag belangrijk zijn. Al met al laat deze dissertatie zien dat zowel financiële als niet-financiële prikkels moeten worden meegenomen om de effecten van beleid goed te doorgronden.
Rutten promoveerde op vrijdag 10 november 2023 op dit proefschrift aan Tilburg University.
Essays on Work and Retirement
Uitgave: Dissertation Series
ISBN: 978 90 5668 716 8