Informatieoverdracht is een onmisbaar onderdeel van de (rechts)betrekking tussen overheden en burgers. De effectiviteit van deze informatieoverdracht bepaalt de informatiepositie van overheden en burgers, die in toenemende mate beslissend is voor de rechtspositie van beiden en dus ook voor hun onderlinge verhouding. Deze informatieoverdracht wordt daarom grotendeels genormeerd door openoverheidswetgeving, die bepaalt welke generieke informatierechten (en ook -plichten) overheden en burgers hebben jegens elkaar. Maar het belang van informatie in deze onderlinge verhouding roept vragen op betreffende de veranderende aard en karakteristieken van informatie. Het proefschrift van Annemarie Balvert onderzoekt deze veranderde informatieoverdracht tussen overheden en burgers binnen het specifieke kader van openoverheidswetgeving, de Wet open overheid (Woo) en de Wet hergebruik van overheidsinformatie (Who), aan de hand van de volgende onderzoeksvraag: ‘Reflecteert openoverheidswetgeving de verschuivingen in informatieoverdracht om effectief waarde of vertrouwen tussen overheden en burgers te bevorderen?’
Binnen het debat betreffende de openbaarheid van overheidsinformatie kunnen er twee verschillende narratieven onderscheiden worden, die op verschillende manieren beschrijven waarom informatieoverdracht van overheidsinformatie van belang is. Deze narratieven kunnen worden getypeerd als het waardenarratief en het vertrouwensnarratief. Het waardenarratief komt er in het kort op neer dat overheden informatie verzamelen om hun publieke taken uit te kunnen voeren, maar dat die overheidsinformatie daarna vrijwel kosteloos zou kunnen worden hergebruikt voor andere doeleinden, mits de informatie daarvoor maar voldoende vrij beschikbaar is. Dit levert winst op voor de samenleving. Het vertrouwensnarratief, daarentegen, gaat ervan uit dat openbaarheid van overheidsinformatie van belang is voor de democratische verantwoording van overheden jegens hun burgers. Burgers die zich adequaat kunnen informeren over het handelen van hun overheid, kunnen beter controleren of die overheid daadwerkelijk in hun belang handelt. De toegankelijkheid van overheidsinformatie is daarmee een voorwaarde voor een relatie tussen overheid en burger.
Het waardenarratief en het vertrouwensnarratief verklaren ook op verschillende manieren waarom technologische ontwikkelingen voor een verbeterde informatieuitwisseling kunnen zorgen. Het waardenarratief suggereert dat dankzij het meer en beter beschikbaar stellen van vooral meer soorten overheidsinformatie, de kans toeneemt dat burgers er waarde uit zullen kunnen halen die eerder onontgonnen bleef. De verbetering die het vertrouwensnarratief aanhaalt ziet voornamelijk op de mogelijkheid om informatie breder te delen. Dankzij nieuwe communicatiemogelijkheden kunnen meer burgers bereikt worden, waardoor meer burgers ten volle kunnen participeren in de democratische samenleving. Technologische ontwikkelingen verschuiven de informatieoverdracht tussen overheden en burgers dus op bepaalde aspecten fundamenteel, wat consequenties heeft voor de openoverheidswetgeving die de effectiviteit van deze informatieoverdracht moet waarborgen.
Deze thesis heeft deze verschillende verschuivingen in kaart gebracht op het niveau van theorie (H2), een empirische studie (H3) en wetgeving (H4). Het antwoord op de onderzoeksvraag is een genuanceerd ‘ja’. Zowel de Woo als de Who engageren met aspecten van de verschuivingen die informatieoverdracht tussen overheden en burgers op losse schroeven hebben gezet en de aard van die informatieoverdracht hebben veranderd. De wetten differentiëren echter nauwelijks tussen de verschillende doelen van overheidsinformatie, wat de onderliggende spanning tussen de twee narratieven op momenten waarschijnlijk onvoldoende onderkent.
Balvert promoveerde op 2 juli 2025 aan de Universiteit Tilburg. Promotores: Anne Meuwese, Johan Wolswinkel, Peter Achterberg.
Annemarie Balvert
De informatieoverdracht tussen overheden en burgers in een verschuivende informatieomgeving: de noodzaak om socio-technologische ontwikkelingen terug te laten komen in openoverheidswetgeving
Studio 2025, ISBN 978 94 6167 547 7
of via de repository van de Universiteit Tilburg