Amerikaanse rechters kunnen procespartijen in contempt verklaren als zij rechterlijke beslissingen negeren of zich respectloos gedragen jegens de rechter, de jury of de rechtsgang, en zij kunnen daar gevolgen aan verbinden zoals oplegging van boeten, processuele sancties en zelfs vrijheidsberoving. Want contempt kan strafbaar zijn. De Trump-regering wordt daarvan verdacht. De rechter wiens verbod van illegale deportaties naar El Salvador werd genegeerd – en daarbij werd uitgelachen door minister Rubio, die een pesterige (en onjuiste) tweet van de Salvadoraanse president Bukele repostte (‘oopsie – too late 😂’) - meent dat de feiten “sufficient” zijn “for the court to conclude that probable cause exists to find the government in criminal contempt.”

Ook Nederlandse bestuursrechters zouden graag een bevoegdheid als contempt hebben om onbehoorlijke, rechtsmiddel- of rechtsgangfrustrerende of parasiterende partijen adequaat aan te pakken. De rechtbank Oost-Brabant (ECLI:NL:RBOBR:2025:256) riep begin dit jaar op tot toezicht op gemachtigden in het bestuursrecht. Zij deed dat in een kansloze WOZ-zaak waarin de – beruchte - gemachtigde om 23:59 uur, één minuut voor termijnverloop, een zitting had gevraagd waarop hij vervolgens niet was verschenen. ‘Buitengewoon onbehoorlijk’, aldus de rechtbank. Zij hekelde indirect de Hoge Raad (ECLI:NL:HR:2021:141), die het onmogelijk maakt om zich misdragende gemachtigden te weigeren voor een bepaalde tijd. De bevoegdheid tot weigering (art. 2:2 Awb) is dan tandeloos, want effectloos bij bulk-chicaneurs. Weigering in één zaak in één instantie van een no cure no pay gemachtigde die massaal uitsluitend voor eigen nuisance value procedeert, is zelfs contraproductief, want het produceert alleen maar meer werk, zoals een hoorzitting over de voorgenomen weigering, uitgebreide motivering van de weigering en gelegenheid bieden aan de belanghebbende om een andere gemachtigde aan te wijzen (die een stroman of bvtje van de geweigerde ncnp-gemachtigde kan zijn). De geweigerde gemachtigde kan intussen gewoon in hoger beroep en, als hij ook daar geweigerd wordt, gewoon in cassatie. Dat is uitnodigen tot contempt. De rechtbank wijst erop dat in het civiele recht de kantonrechter een gemachtigde voor langere tijd kan weigeren en dat het (de kwaliteit van) de rechtsbescherming zou dienen als er ook in het bestuursrecht rechterlijk toezicht komt op gemachtigde niet-advocaten. Zij hoopt op het wetsvoorstel versterking waarborgfunctie Awb.

Art. 8:75 Awb (veroordeling van de belanghebbende in de proceskosten van het bestuur) is al even ineffectief. Het gebeurt zelden, mogelijk omdat rechters niet de - soms van niets wetende - belanghebbende willen veroordelen voor het misdragen van de gemachtigde. Het kan bovendien alleen op verzoek en kennelijk vragen bestuursorganen er zelden om. Als er wel om wordt gevraagd, worden kennelijk alleen reiskosten en kosten van externe deskundigen vergoed;¹ niet de kosten waar het om gaat: de vermorste ambtelijke en rechterlijke tijd.² Weinig indruk zal de recente ‘waarschuwing’ van de Afdeling gemaakt hebben dat zij kennelijk niet-ontvankelijk kan verklaren en een proceskostenveroordeling kan uitspreken (ECLI:NL:RVS:2025:467). De betrokken bulk-misbruiker van (toen nog WOB)-verzoeken en rechtsmiddelen zal er om smalen. Bestuursorganen zouden bij elk misbruikelijk beroep van (bulk-)misbruikers gespecificeerd om proceskostenvergoeding moeten vragen, inclusief de kosten van vermorste ambtelijke uren. En rechters moeten niet te bang zijn om die eis toe te wijzen. Met het grondrecht op toegang tot de rechter heeft bulk-misbruik niets te maken. Helaas gebeurt het omgekeerde: er zijn gemeenten die parasitair bulk-procederende no cure no pay gemachtigden grote sommen geld betalen om hen te laten afzien van het uitgooien van hun parasitaire verdienmodel. En er zijn gevallen waarin woningzoekenden en hun projectontwikkelaar zwichten voor de financiële chantage van bezwaarmakers die het definitief worden van de bouwvergunning frustreren met nuisance-bezwaren.³ Dat dergelijke ncnp-procedeerders en bezwaarmakers hun nuisance value zo schaamteloos vermarkten, impliceert dat hun bezwaren weinig met enig redelijk belang van rechtszoekenden te maken hebben.

Er zijn overigens ook Staten die soevereine bevoegdheden schaamteloos exploiteren. Malta vermarktte het Unieburgerschap en daarmee het vrije personenverkeer aan foute derdelanders door de Maltese nationaliteit te verkopen voor € 600.000 of – bij spoed – € 750.000. Het Hof van Justitie vond dat uiteraard een schending van de Unieloyaliteit, het wederzijdse-erkenningbeginsel, het vrije verkeer en het Unieburgerschap (C‑181/23, Commissie/Malta). De Commissie legde documenten over uit de Passport Papers, verzameld door de Daphne Caruana Galizia Foundation, genoemd naar de Maltese onderzoeksjournaliste die schreef over onder meer regeringscorruptie, nepotisme, patronage, witwassen en paspoortzwendel, en die in 2017 werd vermoord met een autobom.

Wie het misbruikt, verliest zijn recht; ook het recht op toegang tot de rechter. Bestuursorganen en rechters moeten effectieve bevoegdheden hebben om contempt en misbruik te weren, dan kunnen werkelijke rechtszoekenden weer binnen een redelijke termijn een uitspraak krijgen in zaken die wél ergens over gaan, zoals illegale uitzettingen en moord op journalisten.

Dit Vooraf is gepubliceerd in NJB 2025/979, afl. 18

Afbeelding: ©istock

Voetnoten

1 Die reiskosten zijn geen afschrikking: € 20 in ECLI:NL:GHARL:2019:6632, € 10 in ECLI:NL:RBARN:2012:BW5620 en € 16 in ECLI:NL:RBHAA:2010:BU3610. Externe deskundigen tikken evenmin aan: taxateur € 375 in ECLI:NL:RBNHO:2023:7928 en invorderingsambtenaar € 271 in ECLI:NL:GHARL:2023:8799.

2 ECLI:NL:RBNHO:2023:7928 suggereert dat kosten van het eigen ambtelijke apparaat niet vergoed worden.

3 Politiek verbijsterd over gijzelen van bouwprojecten: 'Whooh! Wat een krankzinnig bedrag'