Artikelen van Kas de Goede
Tijdschrift
NJB 36 (2025)
Stresstest rechtsstaat revisited
De Nederlandse rechtsstaat staat onder druk. Ondanks een lange traditie van juridische waarborgen en vertrouwen in instituties, tonen recente gebeurtenissen – zoals de kinderopvangtoeslagaffaire – aan dat het systeem kwetsbaar is. In dit artikel, het laatste uit de serie ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het NJB, reflecteert Raymond Schlössels op de analyse van Alex Brenninkmeijer uit 2021 en onderzoekt hij hoe wetgever, bestuur en rechter kunnen bijdragen aan het keren van rechtsstatelijke erosie. Centraal staat
de vraag: hoe maken we de verwaarloosde rechtsstaat weerbaar en tastbaar in de praktijk, zonder ingrijpende stelselwijzigingen, maar door verantwoordelijkheid, cultuur en dialoog te versterken?
Wiersma & de Woo
De afgelopen maanden is minister Wiersma veelvuldig in het nieuws geweest over de wijze waarop ze verzoeken op grond van de Wet open overheid (Woo) heeft afgehandeld. Journalisten bekritiseerden de handelswijze van de minister, de rechtbank Overijssel (bestuursrecht) oordeelde dat ze misbruik van haar bevoegdheid had gemaakt en de rechtbank Den Haag (civiele rechter) had er zo weinig vertrouwen in dat de minister stukken zou verstrekken dat aan de uitspraak een dwangsom werd verbonden. De kritiek op de minister zag op drie aspecten van de door haar gevolgde procedure. In deze bijdrage wordt bezien in hoeverre deze kritiek terecht was.
De Hoge Raad over de F-35-uitvoer naar Israël
Het arrest van de Hoge Raad van 3 oktober 2025 over de uitvoer van F-35-onderdelen naar Israël raakt aan fundamentele vragen over de rol van de rechter in politiek gevoelige dossiers, de reikwijdte van internationale verplichtingen inzake wapenexport, en de juridische houdbaarheid van vergunningen voor onbepaalde tijd binnen multinationale defensieprojecten. De Hoge Raad oordeelt dat het Wapenhandelsverdrag en het Gemeenschappelijk Standpunt van de EU geen herbeoordelingsplicht ten aanzien van die vergunning bevatten, maar dat bij een vrijwillige herbeoordeling wél getoetst moet worden aan de internationale criteria. In dit artikel wordt bepleit dat de algemene vergunning AV009, die sinds 2016 van kracht is, niet voldoet aan de vereisten van transparantie en specifieke toetsing zoals neergelegd in het Wapenhandelsverdrag. De vergunning is daarmee strijdig met hogere regelgeving en zou in een volgende procedure onverbindend verklaard kunnen worden.
Het oordeel van de Hoge Raad in de F-35-zaak
In tegenstelling tot het hof en de conclusie van de advocaat-generaal, oordeelde de Hoge Raad in het F-35-arrest dat de rechter niet zelfstandig mag toetsen of sprake is van een duidelijk risico op ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht. Die beoordeling is voorbehouden aan de minister. De uitspraak lijkt te passen in een trend van grotere terughoudendheid ten aanzien van algemeenbelangzaken. In dit geval had de Hoge Raad best wat richtinggevender mogen zijn.
Artikel 108a VW2000
Het Nederlandse migratiebeleid staat opnieuw in het teken van vergaande maatregelen om de asielinstroom te beperken. Met de invoering van het amendement Vondeling 1 en de toevoeging van artikel 108a aan de Vreemdelingenwet 2000 wordt verblijf zonder een rechtmatige verblijfsstatus niet alleen strafbaar gesteld, maar ontstaat ook onzekerheid over de positie van hulpverleners. Het is de vraag of deze strafbaarstelling verenigbaar is met nationale en internationale verplichtingen. In dit artikel een analyse van deze kwestie in het licht van fundamentele rechten op medische zorg en opvang en de mogelijke gevolgen voor kwetsbare groepen in de samenleving.
Tijdschrift
NJB 7 (2025)
De Caribische oorsprong en betekenis van artikel 24 lid 2 Rv
Bij invoering van de Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht is aan artikel 24 Rv een tweede lid toegevoegd. Nadere bestudering leert dat deze bepaling sterk overeenkomt met artikel 118 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Antillen, een wetsbepaling die de rechter, net als het nieuwe lid 2, een bevoegdheid toekent waarmee hij het processuele debat kan beïnvloeden. Uit het concordantiebeginsel vloeit dan de verplichting voort om de verschillende bepalingen op gelijke wijze uit te leggen, waardoor Nederlandse rechters de bestaande Antilliaanse jurisprudentie inzake deze bepaling dienen te volgen.
Ruimte voor moedige praktijken van rijksambtenaren
Rijksambtenaren die op de kerndepartementen werken aan beleid kunnen frictie ervaren tussen politieke wensen en het ambtelijke ethos. Enerzijds moeten zij de bewindspersonen bedienen. Anderzijds wordt van hen verwacht dat zij, waar nodig, tegenspraak geven. In de praktijk is voor dat laatste moed nodig. Deze begrippen, moed en praktijk, worden in dit essay uitgewerkt vanuit de deugdethiek. Daaruit ontstaan drie dimensies die tezamen een ruimte vormen voor moedige praktijken van rijksambtenaren, een ruimte waarin ze kunnen omgaan met deze frictie.
Grensdetentie Schiphol
Nu het Europese recht niet toestaat dat detentie van asielzoekers plaatsvindt in een gevangenisomgeving, oordeelde de rechtbank dat de vrijheidsontneming van asielzoekers in het cellencomplex Schiphol onrechtmatig is en beval de opheffing ervan. Als een rechter oordeelt dat vrijheidsontneming onrechtmatig is, moet het individu onmiddellijk in vrijheid worden gesteld. De minister ging in hoger beroep en vroeg een voorlopige voorziening aan. Dat de Afdeling deze toewees vanwege het zware gewicht van het grensbewakingsbelang is op geen enkele wijze te rijmen met het EVRM en het Unierecht.
De mug en het kanon
Het conceptwetsvoorstel Toezicht informeel onderwijs is in vergaande mate ingegeven door een aantal uitwassen bij islamitische weekendscholen. Maar met het voorstel wordt al het informeel onderwijs potentieel onder toezicht gesteld. De mug wordt daarmee met een kanon bestreden. Als informeel onderwijs daadwerkelijk (of potentieel) onder overheidstoezicht wordt gesteld, wordt een te vergaande stap gezet. Meer nog dan bij het bekostigde onderwijs, bestaat bij informeel onderwijs een direct verband met de opvoeding van kinderen, waardoor het de vraag is wat de bemoeienis van de overheid rechtvaardigt.
Het gewicht van de formateur
In zijn lezenswaardige beschouwing van de ophef die is ontstaan rondom staatsraad Richard van Zwol (NJB 2025/144, afl. 3) gaat Paul Bovend’Eert in op de vraag of de staatsrechtelijke kritiek op diens functioneren hout snijdt. In dat verband gaat hij ook in op ons eerdere betoog (NJB 2024/1234), dat de rol van formateur in deze tijd niet (meer) bij een staatsraad past. Wij verwelkomen deze bijdrage aan het debat, maar vrezen dat de tweeledigheid van onze analyse dreigt onder te sneeuwen in zijn verhandeling.
Tijdschrift
NJB 20 (2024)
Gestrafte wetenschappers
Het bestuur van een wetenschappelijke instelling heeft een autonome bevoegdheid om sanctionerend op te treden bij schendingen van de wetenschappelijke integriteit binnen de instelling. Er is kritiek te beluisteren op de proportionaliteit en voorspelbaarheid van de opgelegde sancties. Is die terecht? Om die vraag te beantwoorden is empirisch onderzocht hoe instellingsbesturen gebruik maken van hun sanctionerende bevoegdheden. Grote verschillen tussen instellingsbesturen onderling in hoeverre zij na een gegronde klacht maatregelen treffen blijken er niet te zijn. Wel lijken promovendi harder te worden aangepakt dan gevestigde wetenschappers.
Over patenten en integriteit
Ronald Plasterk trok zich inmiddels terug als premierskandidaat. Dat is verstandig, maar neemt niet weg dat er twijfels blijven. Niet langer over Plasterks geschiktheid als premier, maar of hij wel hoogleraar en KNAW-lid kan blijven.
De formateur is meer dan een procesbegeleider
De benoeming van staatsraad Van Zwol tot formateur leek vooral ingegeven door de bijzondere situatie dat de onderhandelaars het nog niet eens konden worden over de beoogde premier. De benoeming van Van Zwol als formateur is echter naast opmerkelijk ook onverstandig.
De Overheidsbrede Visie op Generatieve AI
De onlangs gepubliceerde Overheidsbrede Visie op Generatieve AI is een mooi en actueel document dat de kansen en risico’s van deze technologie uiteenzet en een gedetailleerde agenda bevat met stappen die de diverse ministeries, uitvoeringsinstanties en toezichthouders de komende jaren zullen zetten. Toch zijn er drie punten die in de volgende versie aandacht behoeven: (1) de grotere maatschappelijke vraagstukken zouden meer moeten worden uitgewerkt, (2) de procedurele en abstracte plannen geconcretiseerd en (3) een juridische analyse toegevoegd.
Wat weet u eigenlijk van de (voormalige) Nederlandse Antillen?
De eilanden van de (voormalige) Nederlandse Antillen zijn niet ‘een stukje Nederland in de tropen’. Het is op de Antillen echt anders. Wie zijn kennis over het Caribisch deel van het Koninkrijk wil testen kan meedoen met de quiz over Curaçao. De quiz wordt met name aanbevolen aan de nieuwkomers in ‘politiek Den Haag’ die met de Antillen te maken krijgen. Hopelijk bevordert deelname aan de quiz een grotere nieuwsgierigheid naar die ‘andere’ wereld.
blog
De formateur is meer dan een procesbegeleider
De benoeming van Van Zwol lijkt een noodgreep waar deze staatsraad zich niet voor had moeten laten lenen.
