Het Europees netwerk van Raden voor de rechtspraak (ENCJ) heeft op 6 juni 2025 de Verklaring van Riga aangenomen. Hierin worden gebieden benoemd waar zich volgens de ENCJ bedreigingen voor de rechtsstaat voordoen zoals politieke verschuivingen, maatschappelijke veranderingen, wijzigingen in het medialandschap of de gevolgen van digitale ontwikkelingen. Om de bedreigingen het hoofd te kunnen bieden worden in de verklaring van Riga verschillende aanbevelingen gedaan.
Zo onderstreept de verklaring dat de Raden voor de rechtspraak voortdurend waakzaam moeten blijven om bedreigingen voor de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en de rechtsstaat tijdig te identificeren. Verder wordt aangeraden het maatschappelijk vertrouwen in de rechterlijke macht te versterken, onder meer door het verhaal van de rechterlijke macht regelmatig uit te dragen. Daarin staat de toegevoegde waarde van een onafhankelijke rechterlijke macht voor burgers en de voordelen die deze biedt voor de economische welvaart en de stabiliteit van hun land centraal. Tenslotte wordt de fundamentele waarde van solidariteit tussen de Europese rechterlijke machten benadrukt.
Survey on independence
De ENCJ presenteerde ook de resultaten van een enquête onder rechters over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht gepresenteerd. Meer dan 19.000 rechters uit 32 landen namen deel aan de Survey on independence. Hoewel Europese rechters hun onafhankelijkheid over het algemeen positief waarderen, komt er een einde aan de trend van geleidelijke verbetering hiervan, die sinds 2015 zichtbaar was. In sommige landen is zelfs een daling zichtbaar. Ook maakt het onderzoek duidelijk dat de spanning tussen de rechterlijke macht en andere staatsmachten is toegenomen. Die toegenomen spanning is bijvoorbeeld ontstaan doordat rechtelijke beslissingen die indruisen tegen de belangen van de regering steeds slechter worden uitgevoerd. En door publieke aanvallen op rechters of de rechtspraak als geheel. Daarnaast zien rechters in veel landen een lage of achterblijvende beloning, hoge werkdruk en onvoldoende middelen voor de rechterlijke macht als bedreiging voor de onafhankelijkheid. Ook het toegenomen gebrek aan respect voor de onafhankelijke rechterlijke macht door regering en parlement wordt als probleem gezien. En niet alleen daar. De verklaring benadrukt de rol van de vrije media in de democratie; maar signaleert dat rechters ongepaste druk van de (sociale) media op zaakniveau ervaren. Velen van hen vinden dat hun onafhankelijkheid door of op de (sociale) media onder druk staat.
Resultaten Nederland
In tien landen, waaronder Nederland, geven rechters in de enquête een rapportcijfer van 9 of hoger voor de eigen onafhankelijkheid. Daarnaast scoort Nederland, samen met Denemarken, Finland, Ierland, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk, hoog qua overtuiging dat corruptie niet plaatsvindt (95 procent of hoger). De deelnemende rechters zien verder een sterk dalend respect voor de onafhankelijkheid van rechters door regering en parlement. Nog maar 51% en 41%, ten opzichte van 74% en 56% in 2022, vindt dat regering en parlement voldoende respect toont voor die onafhankelijkheid.
Declaration of Riga - Confronting Threats to the Rule of Law
Bronnen: www.rechtspraak.nl en www.encj.eu