Het gevangeniswezen wordt geconfronteerd met gedetineerden die zich bezighouden met voortgezet crimineel handelen in detentie. Er lijkt sprake te zijn van een nieuwe categorie gedetineerden met de nodige macht en middelen, die er andere normen op nahoudt waarbij middelen die de rechtsstaat ondermijnen niet worden geschuwd. Door verbetering van de informatie-uitwisseling tussen politie, Openbaar Ministerie (OM) en Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) is er meer zicht op de risico’s. Er ontstaat zicht op zaken waar men eerder geen weet van had. Daarnaast worden er steeds vaker en langere gevangenisstraffen opgelegd. Dit leidt tot een toename van (veelal jonge) gedetineerden met een lange of levenslange gevangenisstraf met macht en middelen, die uitzichtloosheid ervaren naast het gevoel niets meer te verliezen te hebben.

Steeds meer maatregelen

Naast fysieke maatregelen, zoals de bouw van een tweede extra beveiligde inrichting (EBI), uitbreiding van de afdelingen intensief toezicht (AIT) en de bouw van vier justitiële complexen, worden er ook juridische maatregelen genomen. Inmiddels zijn de gronden voor plaatsing in de EBI uitgebreid met een vierde grond die tot doel heeft het voorkomen van voortgezet handelen in detentie vanwege een algemene gevaarzetting die van de gedetineerde uitgaat. Ook is de duur van de plaatsing in de EBI verlengd van zes naar twaalf maanden. De mogelijkheden om vanuit de EBI contact met de buitenwereld te kunnen onderhouden, sterk verminderd. In een recent conceptwetsvoorstel van de Penitentiaire beginselenwet (Pbw) is de mogelijkheid opgenomen dat de minister middels een bevelsbevoegdheid in specifieke gevallen tijdelijk alle contacten met de buitenwereld, met uitzondering van het contact met de advocaat, kan beperken.

Uitgangspunten veiligheidsbeleid

De keerzijde van deze ontwikkeling waarbij de focus ligt op beveiliging, is dat de drie grondbeginselen van het gevangeniswezen - humane bejegening, resocialisatie en minimale beperkingen - onder druk kunnen komen te staan. Daarnaast bestaat het risico dat de (voorgenomen) maatregelen op de lange termijn een averechts effect hebben, waardoor de rechtsstaat op termijn juist kan worden ondermijnd. Omdat zwaardere beveiliging altijd leidt tot verdere inperking van rechten of vrijheden, is aandacht nodig voor de bejegening en rechtspositie van deze gedetineerden, die zijn verankerd in de beginselen van het Penitentiair recht. Daarom moet een goed onderbouwd veiligheidsbeleid volgens de RSJ gebaseerd zijn op onder meer de volgende uitgangspunten:

• Maatwerk: de extra beveiligingsmaatregelen moeten zoveel mogelijk zijn afgestemd op het gedrag en de risico’s van individuele gedetineerden.
• Rechtswaarborgen voor gedetineerden: zware beveiligingsregimes hebben grote impact op de bewegingsvrijheid en persoonlijke levenssfeer van gedetineerden. Dat vereist goede rechtswaarborgen voor gedetineerde, waarbij in het algemeen geldt: hoe ingrijpender de beperkingen, hoe meer rechtswaarborgen vereist zijn.
• Aandacht voor de relationele veiligheid: veiligheid bestaat niet alleen uit fysieke, elektronische of organisatorische beveiligingsmaatregelen. Belangrijk is ook de zogenaamde relationele veiligheid die betrekking heeft op het contact tussen personeel en gedetineerde.
• Resocialisatie: ook gedetineerden waarvan een grote dreiging uitgaat, keren in principe terug in de samenleving. Vanuit een zwaarbeveiligd regime vereist een veilige en verantwoorde terugkeer bijzondere aandacht.
• Beperken van eventuele negatieve effecten van zware beveiligingsmaatregelen: zware beperking van de bewegingsvrijheid en van contact met de buitenwereld kan leiden tot een grote mate van sociaal isolement. De negatieve effecten hiervan moeten zoveel mogelijk worden voorkomen.

Toenemende beveiliging in breder perspectief

Bron: www.rsj.nl