Een recordaantal partijprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen bevat voorstellen die een risico vormen voor de rechtsstaat of daarmee regelrecht in strijd zijn. Dat concludeert de onafhankelijke commissie Rechtsstatelijke toets verkiezingsprogramma’s in een op 20 oktober 2025 gepubliceerde analyse. De Commissie beoordeelt de voorstellen van de politieke partijen op rechtsstatelijkheid in opdracht van de Nederlandse orde van advocaten (NOvA).
De Commissie toetst de voorstellen aan algemeen aanvaarde juridische minimumnormen, zowel nationaal als internationaal. Voorbeelden van voorstellen waar de grenzen van de rechtsstaat worden opgezocht zijn onder andere het inperken van het demonstratierecht op straat en voornemens om de deur naar de rechtbank voor collectieve acties te sluiten. Het ter discussie stellen van de internationale verdragen die de rechtsorde ondersteunen, en het zelfs ondergraven van de onafhankelijkheid van rechters zijn voorstellen die alarmerend voor onze rechtsstaat zijn, schrijft de Commissie.
Stoplicht-methode
Voor de toetsing hanteert de Commissie de stoplicht-methode: voorstellen die de rechtsstaat versterken krijgen de kwalificatie groen, plannen die een risico vormen geel, en voorstellen die in strijd zijn met de beginselen van de rechtsstaat worden als rood gemarkeerd. De meeste onrechtsstatelijke plannen hebben PVV en Forum voor Democratie. Ook JA21, BBB, SGP en VVD hebben veel rode vlaggen. Daarna volgen CDA, ChristenUnie, DENK, D66 en SP, met elk één onrechtsstatelijk plan. Alleen GroenLinks-PvdA, Partij voor de Dieren en Volt krijgen geen enkele rode vlag.
Zorgwekkende ontwikkeling
De toetsingen van de programma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen vertonen sinds 2012 een zorgwekkende ontwikkeling. Een toenemend aantal programma’s bevat voorstellen die strijdig zijn met beginselen van rechtsstatelijkheid. Bij de verkiezingen van 2012 ging dit om slechts 2 van de getoetste programma’s, in 2017 kregen voorstellen in 5 van 13 getoetste programma’s rode kwalificaties. In de toets verkiezingsprogramma’s 2021 betrof het inmiddels de helft (7 van 14 getoetste programma’s) en in 2023 kregen 10 van de 18 getoetste programma's rode vlaggen. In de toets 2025 bevatten 12 van de 15 getoetste programma’s ten minste 1 met de rechtsstaat strijdig voorstel en in bijna twee derde van de programma’s is er sprake van meerdere met rood gekwalificeerde voorstellen. Dit illustreert dat het niet gaat om incidenten, maar om een bredere trend, die gelijk lijkt te lopen met een steeds meer verhard en gepolariseerd politiek debat. Daarnaast signaleert de Commissie in bijna alle programma’s voorstellen die een risico vormen voor de rechtsstaat. Een hoopvol aspect is desalniettemin dat op 2 na alle partijen ook voorstellen doen die de rechtsstaat kunnen versterken.
Rechtsstatelijke toets verkiezingsprogramma's 2025
Bron: www.advocatenorde.nl