De Afdeling merkt in de voorlichting ten eerste op dat de vragen zoals die na de stemming over het amendement en het wetsvoorstel Asielnoodmaatregelenwet zijn opgekomen, in de voorbereiding en bij de parlementaire behandeling van het amendement aan de orde hadden moeten komen. Het voorlichtingsverzoek aan de Afdeling illustreert dat deze vragen onvoldoende aandacht hebben gekregen en dat het wetgevingsproces voorafgaande aan de stemming over het amendement onzorgvuldig is verlopen.

Hulp aan illegaal verblijf vorm van medeplegen of medeplichtigheid

Het Nederlandse strafrecht kent deelnemingsvormen, zoals medeplegen en medeplichtigheid. Door deze deelnemingsvormen is het mogelijk om andere mensen die betrokken zijn bij een strafbaar feit voor hun deelname te bestraffen, ook al voldoen zij niet aan de omschrijving van het strafbare feit. Het is in algemene zin moeilijk te zeggen wanneer sprake is van medeplegen of medeplichtigheid. Dit verschilt van geval tot geval. De strafrechter moet dit steeds in een concrete rechtszaak beoordelen. De Afdeling ziet het als een reële mogelijkheid dat het verlenen van hulp aan iemand die illegaal verblijft in Nederland een vorm van medeplegen of medeplichtigheid is. De hulpverlener maakt het immers mogelijk dat die persoon illegaal in Nederland kan blijven. Ook bij beperkte vormen van hulp, zoals het geven van een kop soep, kan al sprake zijn van medeplichtigheid. Er kan zelfs sprake zijn van medeplegen wanneer de hulpverlener intensiever bij de vreemdeling betrokken is, gedurende een langere tijd hulp verleent of de vreemdeling helpt om uit het zicht van de overheid te blijven. Slechts in bijzondere gevallen zal de hulpverlener een beroep kunnen doen op een strafuitsluitingsgrond, waardoor hij niet gestraft wordt ook al pleegt hij een strafbaar feit. Het is daarom aannemelijk dat de strafbaarstelling van illegaal verblijf ertoe leidt dat hulpverleners strafbaar zijn.

Voorkomen gevolgen amendement

Er zijn verschillende mogelijkheden om het gevolg van het amendement te vermijden, schrijft de Afdeling in de voorlichting. Een eerste mogelijkheid is om de strafbaarstelling van illegaal verblijf in haar geheel uit het voorstel te schrappen. Als het de bedoeling van de wetgever is om illegaal verblijf strafbaar te stellen, maar niet dat hulpverleners strafbaar zijn, dan moet de strafbaarstelling worden aangepast. Hiervoor zijn twee mogelijkheden, die ook tezamen kunnen worden toegepast. Zo kan van de strafbaarstelling een overtreding in plaats van een misdrijf worden gemaakt. Bij een overtreding is medeplichtigheid namelijk niet strafbaar, waardoor de meeste hulpverleners niet strafbaar zullen zijn. Een andere mogelijkheid is dat een strafuitsluitingsgrond aan de strafbepaling wordt toegevoegd waaruit blijkt dat hulpverlening om humanitaire redenen niet strafbaar is. In dat geval kan ook een hulpverlener die zich schuldig maakt aan medeplegen een beroep doen op een strafuitsluitingsgrond.

NOvA: strafbaarstelling illegaliteit ondoordacht en ineffectief

De Nederlandse orde van advocaten (NOvA) roept de Eerste Kamer in een wetgevingsadvies van 28 augustus 2025 op om de strafbaarstelling van (hulp bij) illegaal verblijf af te wijzen en tegen de Asielnoodmaatregelenwet te stemmen. Het voorstel verhoudt zich volgens de Advocatenorde slecht tot Europees recht, de uitvoering is ondoordacht en criminaliseert bovendien hulp aan mensen zonder verblijfsrecht. De NOvA wijst erop dat de strafbaarstelling zonder uitvoeringstoets of advies van de Raad van State tot stand is gekomen en slecht onderbouwd is. Al in 2011 werd een vergelijkbaar plan strijdig bevonden met de Europese Terugkeerrichtlijn. Ook ontbreekt bewijs dat de maatregel leidt tot een effectiever terugkeerbeleid. Integendeel, volgens de NOvA zal het werk van de Dienst Terugkeer & Vertrek worden bemoeilijkt en vrijwillig vertrek juist verminderen. Ook voorziet de NOvA problemen met handhaving. Daarnaast schept de wet rechtsonzekerheid, omdat onduidelijk blijft wanneer iemand precies strafbaar is of wanneer hulpverlening als medeplegen kan worden gezien. Ook maakt het mogelijk een brede groep strafbaar. Het op deze manier criminaliseren van hulp kan strijdig zijn met het verbod op onmenselijke behandeling en belemmert toegang tot noodzakelijke zorg en rechtsbijstand.

Voorlichting RvS amendement bij Asielnoodmaatregelenwet over reikwijdte van strafbaarstelling illegaliteit

Wetgevingsadvies NOvA: Strafbaarstelling illegaal verblijf

Bronnen: www.raadvanstate.nl en www.advocatenorde.nl