In opdracht van het WODC is onderzocht welke factoren ten grondslag kunnen liggen aan verschillende vormen van overlast en crimineel gedrag door bewoners van locaties van het Centraal orgaan Opvang Asielzoekers (COA). Hoewel maar een klein deel van de asielzoekers in Nederland overlastgevend en crimineel gedrag vertoont, kampt een aantal gemeenten met (ernstige) overlast vanuit COA-locaties. Het zorgt ook voor stress en onzekerheid bij andere COA-bewoners. Inzicht in de oorzaken van die overlast en criminaliteit biedt aanknopingspunten voor verbetering in de huidige aanpak. Het onderzoek is op 3 november 2025 gepubliceerd.
Onderzoekers schrijven grofweg twee vormen van overlastgevend en crimineel gedrag te herkennen: moedwillig gedrag en gedrag vanwege onbegrip, verwarring of psychische klachten. Tegen moedwillig crimineel gedrag biedt de bestaande opsporing, vervolging en berechting volgens de onderzoekers voldoende uitkomst, mits men adequaat kan doorpakken. Het gaat hierbij vaak om kleine zaken, die afzonderlijk niet de moeite waard lijken, maar opeengestapeld misschien mogelijkheden bieden voor een aanpak op maat. Overlastgevend gedrag vanwege onbegrip, verwarring of psychische klachten verdient daarentegen een geheel andere benadering, waarvoor het zaak is om de zorg goed op orde te hebben. Een andere bejegening van de COA-bewoner die meer gezien en gehoord wordt, biedt in deze laatste context van oorzaken ook duidelijke preventieve mogelijkheden. De nadruk op generieke kenmerken als land van herkomst (bijvoorbeeld al dan niet veilig land) of procedurestatus (bijvoorbeeld al dan niet procedure in ander Europees land doorlopen (Dublinclaim)) leidt onder bepaalde asielzoekers tot een gevoel van uitsluiting. Voor sommigen draagt dit ook bij aan hun gevoel dat positief gedrag er niet toe doet en dat zij niet gelijkwaardig behandeld worden. Dit kan aanleiding vormen voor frustraties en verbaal agressief gedrag naar medebewoners en COA-personeel. In de aanpak zou de nadruk moeten liggen op het feitelijke gedrag van asielzoeker en niet op generieke kenmerken ofwel labels.
Aanbevelingen
Onderzoekers doen vier aanbevelingen:
- Vergroot de inzet op dagbesteding (scholing/werk) om verveling tegen te gaan en binding met andere mensen te bevorderen, en daarmee de risico's op overlastgevend en crimineel gedrag tegen te gaan.
- Versterk de inzet op toegang tot zorg om verslavingsproblematiek en psychische problemen aan te pakken. Dit zijn belangrijke factoren voor het verklaren van overlast en criminaliteit.
- Zet nog meer in op het belang van aangifte doen om effectiviteit en zichtbaarheid van de strafrechtelijke aanpak te versterken. Op die manier moet worden geborgd dat overlast en criminaliteit niet ongestraft blijven.
- Overweeg om het tweesporenbeleid ten aanzien van kansarme asielzoekers los te laten om gedrag centraal te stellen in plaats van terminologie. Het onderzoek laat als effect van het tweesporenbeleid zien dat de vermeende kansloosheid bijdraagt aan overlastgevend en crimineel gedrag.
Rapport Wat hen beweegt. Onderzoek naar factoren van overlastgevend en crimineel gedrag van COA-bewoners
Bronnen: www.wodc.nl en www.coa.nl