Hieronder worden de belangrijkste voorstellen op het terrein van democratie en justitie op een rij gezet

Versterking van de democratische rechtsorde

• De coalitiepartners willen werken aan een overheid die betrouwbaar, dienstbaar, dichtbij en rechtvaardig is. Mensen moeten altijd persoonlijk in contact kunnen komen met de overheid, bijvoorbeeld via een loket waar mensen terecht kunnen met vragen, en essentiële voorzieningen zo veel mogelijk behouden blijven.
• Wetten zullen worden beoordeeld op eenvoud, menselijke maat en uitvoering en worden verbeterd waar dat nodig blijkt. Het mag niet meer zo zijn dat mensen die onbedoeld een fout maken, direct als fraudeur worden bestempeld. In de uitvoering moet ruimte zijn om af te wijken als de gevolgen voor mensen onevenredig groot zijn. Daarvoor worden hardheidsclausules opgenomen in wetten.
• Er komt meer aandacht voor de uitvoeringstoets door instanties zelf, beter inzicht in mogelijkheden van systemen en ICT, het toetsen van voorstellen uit de Kamer op uitvoerbaarheid, een ‘doenvermogenstoets’, en mogelijk een ’generatietoets’. Grote wetsvoorstellen zullen worden voorafgegaan door een hoofdlijnenbrief. De effecten van wetgeving op de uitvoering zullen na één jaar worden geëvalueerd (invoeringstoets).
• de toegang tot het recht voor burgers en mkb door griffierechten te verlagen. En de sociale advocatuur wordt versterkt.
• Er komt een laagdrempelige, onafhankelijke fiscale rechtshulp naar voorbeeld van de Amerikaanse ‘Taxpayers Advocate Service’.
• op lokaal niveau komen er mogelijkheden voor burgerparticipatie en burgerinitiatieven, zoals een uitdaagrecht waarbij mensen de mogelijkheid hebben om publieke taken over te nemen van de gemeenten, met de publieke middelen die hiervoor nodig zijn.

Versterken van democratische instituties

• De coalitiepartners willen een duidelijker scheiding tussen Kamer en kabinet. Zij willen de controlerende en wetgevende rol van de Kamer versterken en constructief samenwerken met partijen die verantwoordelijkheid willen nemen.
• De positie van de Tweede Kamer wordt versterkt door de structurele financiering van onder meer de Griffie, dienst Analyse en Onderzoek en bureau Wetgeving te verhogen.
• Het nieuwe kabinet zal gevraagd worden voorstellen te doen om de informatievoorziening aan de Kamer te verbeteren en, indien nodig, de openbaarheid van stukken te verruimen. Er komt meer ruimte voor feitelijke informatie-uitwisseling tussen ambtenaren en Kamerleden. De Archiefwet wordt herzien en consistent geïmplementeerd bij alle departementen en uitvoeringsorganisaties.
• Toezichthouders als de Autoriteit Persoonsgegevens, de Nationale Ombudsman, de Algemene Rekenkamer en het Adviescollege Toetsing Regeldruk en de inspecties krijgen extra middelen om hun taken goed te kunnen uitvoeren.
• Bij benoemingen van topambtenaren via de Algemene Bestuursdienst wordt domeinspecifieke expertise nadrukkelijker van belang, waarbij ook de roulatiesnelheid wordt verlaagd.
• Er komt een betere borging van de onafhankelijkheid van inspecties. Het kabinet zal daartoe een voorstel uitwerken voor een Wet op de rijksinspecties.
• De door het kabinet aan de Raad van State en de Kamers voorgelegde voorstellen ter uitvoering van de staatscommissie Parlementair stelsel (commissie-Remkes), worden (verder) in behandeling genomen.
• De uitwerking van constitutionele toetsing wordt ter hand genomen, in lijn met het advies van de staatscommissie Parlementair.
• Men gaat zich bezinnen op de positie van het lokale bestuur en de positie van de burgemeester daarbinnen om het toekomstbestendig te maken.
• Wanneer het algemeen belang dit noodzakelijk maakt, zal het kabinet, met inachtneming van de lokale autonomie en passende waarborgen, gebruik maken van de mogelijkheid een aanwijzing te geven aan de medeoverheden.
• Om een stabielere financiering voor de medeoverheden te realiseren en hun autonomie te vergroten, wordt in de komende jaren een nieuwe financieringssystematiek voor de periode na 2025 uitgewerkt.

Kinderopvangtoeslagaffaire

• De kinderopvangtoeslagaffaire heeft gedupeerde ouders en hun kinderen groot onrecht aangedaan met ernstige gevolgen voor alle facetten van hun leven. Om hen recht te doen, is ruimhartige compensatie en emotionele heling cruciaal.
• In de recente herijking van de hersteloperatie is samen met ouders, gemeenten en andere betrokken partijen gezocht naar opties voor versnelling en verbetering. Het succes van deze herijking is cruciaal om beter in de behoeften van ouders en kinderen te voorzien, onder andere door eerder persoonlijk contact, een grotere rol voor gemeenten om ouders een vast aanspreekpunt en gerichtere ondersteuning te bieden, en meer aandacht voor emotioneel herstel in het hele proces.
• Daarbij geven ouders duidelijk aan behoefte te hebben aan rust en duidelijkheid. Zorgvuldigheid, recht doen aan verschillen en echte hulp bieden zijn daarom de uitgangspunten. Dat kost tijd en de hersteloperatie zal dan ook zeker tot 2023 lopen, en mogelijk langer.
• Ambitie is om de toeslagen af te schaffen, zodat mensen niet meer verdwalen in de ingewikkelde regelingen of te maken krijgen met hoge terugvorderingen. Daarom wordt de komende jaren een fundamentele herziening van de kinderopvang toeslag doorgevoerd. In stappen wordt de vergoeding van de kinderopvang tot 95% verhoogd voor werkende ouders. De toeslag wordt daarnaast direct uitgekeerd aan kinderopvanginstellingen zodat ouders niet meer worden geconfronteerd met hoge terugvorderingen. Ouders betalen alleen nog een kleine eigen bijdrage. Ook wordt de huurtoeslag hervormd en vereenvoudigd.

Mijnbouwschade Groningen

• De komende jaren is een forse inspanning nodig om het vertrouwen van de Groningers te herstellen. Daartoe wordt de bewoners en ondernemers van het aardbevingsgebied in samenspraak met de regio spoedig perspectief geboden, uitgaande van wat uitvoeringstechnisch realistisch is. Indien nodig wordt hiervoor extra geld beschikbaar gesteld.
• De daarbij te hanteren uitgangspunten zijn: een goed uitlegbare en ruimhartigere afronding van de versterkings- en hersteloperatie; de bewoners voeren daarbij zoveel mogelijk zelf de regie bij de werkzaamheden aan hun eigen woning, waarbij maatwerk het uitgangspunt is; herstel en versterking worden op verzoek van bewoners gezamenlijk aangepakt; ook duurzaam schadeherstel van de fundamenten maakt in principe onderdeel uit van de versterkings- en hersteloperatie.
• Daarbij geldt het beginsel van de ‘omgekeerde bewijslast’. Ter bespoediging van de afhandeling van gecompliceerde situaties wordt een mandaatregeling nader uitgewerkt.

Justitie en Veiligheid

• De gehele justitiële keten en de toegang tot het recht worden versterkt, onder meer met adequate en voorspelbare financiering in de strafrechtketen. De expertise van de aanpak van cybercriminaliteit wordt in alle delen van strafrechtketen versterkt. Met inachtneming van de verschillende verantwoordelijkheden wordt de samenwerking tussen de politie en de buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s) verder geprofessionaliseerd.
• Het Wetboek van Strafvordering wordt gemoderniseerd. Doorlooptijden worden verkort en achterstanden in de justitiële keten weggenomen.
• Er wordt meer ingezet op maatschappelijk effectieve rechtspraak en herstelrecht; laagdrempelige alternatieve geschillenbeslechting, al dan niet in combinatie met partners uit het sociale domein naar het voorbeeld van buurtrechtspraak en ‘mediation’. Het aantal juridische procedures die de overheid voert tegen burgers zal worden beperkt.
• De toegang tot het recht voor burgers en mkb wordt vergroot door de griffierechten te verlagen met 25%. De sociale advocatuur wordt versterkt in lijn met scenario 1 van de aanbevelingen van de commissie evaluatie puntentoekenning gefinancierde rechtsbijstand (commissie-Van der Meer). Er wordt daarbij een substantiële maatschappelijke bijdrage verwacht van de gehele advocatuur.

Ondermijning

• De aanpak van ondermijning wordt verstevigd door aanpassing van wetgeving, opsporing, straffen, gegevensuitwisseling en detentie. Daarbij zullen lessen worden betrokken we lessen uit de bestrijding van de maffia in Italië. De omstandigheden in de extra beveiligde inrichting (EBI) en het Italiaanse gevangenisregime zullen worden vergeleken om te voorkomen dat vanuit gevangenschap netwerken worden aangestuurd.
• Internationale samenwerking zal worden versterkt om grensoverschrijdende netwerken op te rollen en vroegtijdig nieuwe ontwikkelingen in criminaliteit te signaleren.
• De landelijke recherche krijgt meer mensen en middelen om in interventieslagkracht te kunnen voorzien.
• Bedrijven en hun bestuurders die ondermijnende criminaliteit faciliteren, witwassen en zich schuldig maken aan milieucriminaliteit, worden steviger aangepakt.
• Criminaliteitsbestrijders, journalisten, rechters, advocaten, bestuurders en andere hoeders van de rechtsstaat lopen risico. Daarom wordt het stelsel van bewaken en beveiligen verbeterd.
• Om criminaliteit goed aan te kunnen pakken is het belangrijk dat verschillende partijen (lokaal) beter kunnen samenwerken en gegevens uitwisselen. De grondslagen voor die gegevensuitwisseling met de juiste waarborgen, zoals doelbinding en proportionaliteit, moeten zijn verankerd in de wet en van adequaat toezicht voorzien.

Preventie

• Om te voorkomen dat jongeren de criminaliteit ingaan worden meer (jeugd)wijkagenten ingezet en komt er een brede, domeinoverstijgende wijkaanpak ter bevordering van leefbaarheid en veiligheid. Er zal recht worden gedaan aan de wettelijke norm van minimaal 1 wijkagent per 5000 inwoners.
• Politie en GGZ gaan intensiever samenwerken en zorgen ervoor dat personen met verward gedrag aparte zorg krijgen en niet onnodig worden opgepakt.

Drugs

• De experimenten op basis van de Wet experiment gesloten coffeeshopketen worden voortgezet en uitgebreid met een grote stad. Op korte termijn worden criteria vastgesteld voor de beoordeling van de uitkomst van de experimenten op het gebied van criminaliteit, volksgezondheid en preventie. Het kabinetsstandpunt over het evaluatieverslag over de experimenten wordt in 2024 aan de Kamers gezonden. De uitkomst van de experimenten is leidend. Voorafgaande aan het evaluatieverslag worden, mede op basis van tussentijdse monitoring, juridische en praktische voorbereidingen getroffen om na afloop van de experimenten zoveel mogelijk direct te kunnen handelen in lijn met de uitkomst hiervan.
• Er komt een staatscommissie die de status van XTC (MDMA) in het kader van de volksgezondheid onderzoekt en advies uitbrengt over de voor- en nadelen van medicinaal gebruik, met inbegrip van een analyse vanuit verschillende disciplines van risico’s voor de gezondheid, preventie en de Europese context en relevante verdragen.

Radicalisering en extremisme

• De samenleving moet worden beschermd tegen de dreiging van alle vormen van radicalisering en haatzaaien, van jihadisme tot links- en rechts-extremisme. Ook moet er meer aandacht zijn voor de ontwrichtende werking van anti-overheids- en antidemocratische sentimenten en desinformatie. Door in te zetten op preventie, signalering, opsporing, vervolging en stevig te straffen zal dit worden aangepakt. De maximale straf voor deelname aan een terroristische organisatie wordt verhoogd naar 20 jaar.
• De in de vorige periode ingeslagen weg met betrekking tot uitgereisde IS-ers, wordt voortgezet. De wet van 25 november 2015 inzake langdurig toezicht, gedragsbeïnvloeding en vrijheidsbeperking wordt aangevuld met bepalingen over terroristische misdrijven.

Arbeidsmarkt

• In totaal wordt € 500 miljoen per jaar geïnvesteerd in het hervormen van de arbeidsmarkt, reïntegratie en het aanpakken van armoede en schulden. Ook wordt €300 miljoen per jaar uitgetrokken voor lastenverlichting van het mkb via loondoorbetaling bij ziekte.
• De verschillen tussen vast en flex worden verkleind. In lijn met het SER MLT-advies worden oproep-, uitzend- en tijdelijke arbeidscontracten beter gereguleerd. Om de interne flexibiliteit en wendbaarheid van bedrijven te vergroten wordt in overleg met de sociale partners een budgettair neutrale deeltijd-WW uitgewerkt.
• Echte zelfstandigen worden ondersteund en ondernemerschap wordt gestimuleerd. De verdere ontwikkeling van een webmodule kan bijdragen aan het vooraf verkrijgen van zekerheid voor zzp-ers over de aard van de arbeidsrelatie. Schijnzelfstandigheid wordt tegengegaan door betere publiekrechtelijke handhaving in het geval van het vermoeden van werknemerschap. Er komt een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor alle zelfstandigen.
• De bijverdiengrenzen in de Participatiewet worden verruimd.