De onderzoekers analyseerden onder andere (inter)nationale wet- en regelgeving, rechtspraak en literatuur. Ook spraken zij met betrokkenen, zoals burgemeesters, medewerkers van politie en OM, advocaten en organisatoren van demonstraties. Gekeken werd naar de praktijk in generieke zin, en naar enkele demonstratietypen in het bijzonder. Het gaat daarbij met name om:

• demonstraties waarbij bewust de grenzen van de wet worden overschreden (bijvoorbeeld blokkadeacties); en
• demonstraties waarbij andere fundamentele rechten in het gedrang kunnen komen (zoals bij abortusklinieken).

Alle geïnterviewden wijzen op het belang van het demonstratierecht. Uit een onderzoeksrapport van de Inspectie Justitie en Veiligheid uit mei 2025 blijkt dat bij 97% van de demonstraties geen incidenten voorkomen. De ondervraagden vinden dan ook dat de sterke focus in het politieke en maatschappelijke debat op de incidenten bijdraagt aan een vertekend beeld van demonstraties als inherent ontwrichtend of bedreigend. De meeste gesprekspartners geven aan dat zij aanpassingen van de wet niet nodig vinden. Zij benadrukken in dit onderzoek dat autoriteiten terughoudend moeten zijn met het aanpassen van het juridisch kader en het opleggen van beperkingen bij demonstraties. Uitgangspunt volgens hen zou het faciliteren en beschermen van demonstraties moeten zijn.

Knelpunten in de praktijk

De onderzoekers zien knelpunten die zich voordoen bij demonstraties. Deze betreffen echter voornamelijk de uitvoeringspraktijk. Voorbeelden zijn:

• het niet aanmelden van een demonstratie, waardoor autoriteiten niet op tijd passende maatregelen kunnen nemen om de demonstratie mogelijk te maken;
• stroef of ontbrekend contact met organisatoren en demonstranten; en
• capaciteitsproblematiek bij bijvoorbeeld de politie om een demonstratie in goede banen te leiden.

Aanscherping wetgeving

De ondervraagden in het onderzoek vrezen dat verdergaande (wettelijke) beperkingen van het demonstratierecht weinig doeltreffend (of zelfs averechts) zullen werken. En dat dit meer inzet van de uitvoeringsinstanties vereist, terwijl uit het onderzoek blijkt dat de beschikbare capaciteit op dit moment al een pijnpunt is bij de regulering van demonstraties. De onderzoekers wijzen in dit verband naar landen als Engeland en Frankrijk, waar de afgelopen jaren de restrictieve en repressieve tendens ten aanzien van demonstraties leidt tot een negatief klimaat rondom de uitoefening van het demonstratierecht. Dit kan ertoe leiden dat vreedzame demonstranten ervan afzien om gebruik te maken van hun recht op vreedzaam demonstreren en het kan leiden tot verharding en ongenoegen.

Snelwegblokkades

Autoriteiten worstelen met demonstraties waarbij demonstranten bewust de grenzen van de wet overtreden, zoals bij snelwegblokkades. De ondervraagden geven aan dat normen geen ‘lege hulzen’ zouden moeten zijn. De demonstratievrijheid is een groot goed, maar geeft geen vrijbrief om de wet te overtreden. Internationale mensenrechtenverdragen bieden bij dit type demonstratie soms iets meer ruimte voor (strafrechtelijk) optreden dan Nederlandse rechters nu nemen. Dat neemt niet weg dat optreden (aanhouden, vervolgen, veroordelen) en sancties altijd proportioneel moeten zijn. Verder constateren de onderzoekers dat de wettelijke grondslag voor strafrechtelijk optreden tegen dergelijke demonstraties soms kwestieus is. Zij zien andere passende (bestuursrechtelijke) methoden van aanpak, die nu nog niet of nauwelijks worden benut.

Demonstraties bij abortusklinieken

Bij demonstraties waarbij andere fundamentele rechten in het gedrang kunnen komen, bestaat in de rechtspraktijk een vraag naar meer duidelijkheid over wanneer die demonstraties kunnen worden beperkt ter voorkoming of bestrijding van wanordelijkheden. Het gaat hier met name over demonstraties bij abortusklinieken. De onderzoekers wijzen in het rapport op het bestaan van Duitse bufferwetgeving uit 2024, die het belemmeren van kliniekbezoekers rondom abortusklinieken verbiedt. Mogelijk bieden de recente uitspraken van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State van 3 december 2025 al voldoende soelaas voor deze problematiek.

Het recht om te demonstreren in de democratische rechtstaat - Onderzoek naar het Nederlandse demonstratierecht vanuit internationaalrechtelijk, empirisch, rechtsvergelijkend en rechtstheoretisch perspectief

Bron: www.wodc.nl