Rechters maken zich zorgen over een grote groep Nederlanders die met schulden kampt en daardoor telkens weer in juridische procedures verwikkeld raakt. Die procedures lossen de problemen vaak niet op, maar maken ze eerder erger. De Rechtspraak wil daar verandering in brengen, onder meer door de inzet van een speciale schuldenrechter, betere voorlichting en toegang tot de rechter en samenwerking met onder meer gemeentes. De Nationale ombudsman roept tegelijkertijd de overheid op schulden nu toch echt behoorlijk te gaan invorderen.
Nederland telt inmiddels 1,4 miljoen huishoudens met dusdanige schulden dat er, na betaling van de vaste lasten en noodzakelijk aflossingen, te weinig overblijft voor de dagelijkse uitgaven. De mogelijkheden van schuldhulpverlening via de gemeente of de rechtbank zijn ondoorzichtig en er komt ingewikkeld papierwerk bij kijken. De meeste mensen met problematische schulden krijgen dan ook geen hulp en komen steeds dieper in het schuldenmoeras terecht.
Voorlichting
Om dat te voorkomen wil de Rechtspraak onder meer de voorlichting sterk verbeteren. Schuldenaren en schuldeisers moeten op rechtspraak.nl makkelijk kunnen vinden wat ze kunnen verwachten van een gerechtelijke procedure. Daarnaast zou een schuldenfunctionaris in het leven geroepen kunnen worden (eventueel in samenwerking met gemeenten) die vragen over de gang van zaken bij de rechtbank beantwoordt, maar mensen ook kan doorverwijzen naar hulpverlening.
Ook de rechter zou gebaat zijn bij meer informatie voordat hij aan een zaak begint. Nu is vaak niet bekend of iemand nog meer schulden heeft en of hij bijvoorbeeld onder bewind staat. Dat zou allemaal makkelijk vindbaar moeten zijn in een juridisch dossier, vergelijkbaar met het medisch dossier.
Schuldenrechter
Een speciale schuldenrechter kan alle zaken van een schuldenaar tegelijk behandelen, in het kader van schuldsanering. Zo’n rechter moet de mogelijkheid krijgen om slagvaardig in te grijpen, bijvoorbeeld door een betalingsregeling op te leggen of verplichte begeleiding door een budgetcoach of -beheerder. Ook na afloop van de schuldsanering, om terugval in de schulden te voorkomen. De schuldenrechter doet bij voorkeur meteen mondeling uitspraak, zodat de betrokkenen direct weten waar ze aan toe zijn en eventueel om uitleg kunnen vragen. De gemeente kan de schuldenrechter vragen om maatregelen te nemen als een lopende schuldhulpverlening spaak dreigt te lopen.
De plannen maken deel uit van een visie die de Rechtspraak heeft gepresenteerd. Die bevat nog veel meer ideeën om rechtspraak over schulden effectiever te maken en de toegang tot de rechter te verbeteren. Daarvoor zouden bijvoorbeeld de griffierechten voor zaken met een belang van 500 tot 5000 euro omlaag moeten. Mensen met relatief kleine schulden zien hun schuld nu soms verdubbelen als ze een zaak verliezen en dus opdraaien voor die kosten. De komende tijd worden verschillende pilots gestart om de plannen handen en voeten te geven.
Nationale ombudsman
Overheidinstanties werken nog te veel vanuit hun eigen kaders als zij schulden invorderen. Daarbij verliezen ze het perspectief van mensen met schulden uit het oog, waardoor die vaak verder in de financiële problemen komen. Dat concludeert Nationale ombudsman Reinier van Zutphen in zijn rapport Behoorlijk invorderen vanuit het burgerperspectief. Hij roept overheidsinstanties op om behoorlijk in te vorderen, oftewel met oog voor de positie en het belang van mensen met schulden. In zijn rapport presenteert hij daartoe een behoorlijkheidskader waarin hij aangeeft wat mensen van de overheid mogen verwachten als die schulden bij hen invordert. Zo zou de overheid zich bij het innen van schulden moeten inspannen om verdere schulden te voorkomen, duidelijk moeten communiceren en ernaar streven om waar nodig persoonlijk contact op te nemen. Verder moet de overheid redelijk handelen en maatwerk leveren, de beslagvrije voet waarborgen, meewerken aan schuldhulpverlening en zoveel mogelijk samenwerken met andere overheidsinstanties. En als de overheid vorderingen uitbesteedt, bijvoorbeeld aan een deurwaarder, moet ook dat op een behoorlijke manier gebeuren.
De Nationale ombudsman roept overheidsinstanties op om het behoorlijkheidskader na te leven. Van de (Rijks)overheid verwacht de ombudsman dat zij overheidsinstanties daarvoor ruimte biedt. Om de vinger aan de pols te houden, zal de ombudsman klachten over het invorderen van schulden voortaan toetsen aan zijn behoorlijkheidskader. Hij heeft de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gevraagd om hem binnen drie maanden te informeren over de manier waarop zij het behoorlijkheidskader zal inbedden in haar Brede Schuldenaanpak.