Voorzitter Naves waarschuwt in zijn jaarbericht dat de rechter niet als zondebok mag worden gebruikt voor falend beleid. Naves wijst erop dat als dit gebeurt en de rechter steeds vaker als sta-in-de-weg wordt afgeschilderd, de weg wordt vrijgemaakt om rechterlijke uitspraken te negeren. Als één uitspraak door de overheid wordt genegeerd, is de drempel lager om het opnieuw te doen. De erosie van de rechtsstaat is dan een feit. De rechter oordeelt echter niet over wat wenselijk is, maar over wat volgens het recht mag. De rechter past het recht toe zoals dat in de democratische rechtsstaat door regering en parlement is vastgesteld. Een uitspraak van een rechter heeft daarom in de rechtsstaat een bijzondere functie.

Rol in de rechtsstaat

Rechters oordelen onafhankelijk en onpartijdig over geschillen, ook als deze maatschappelijk gevoelig liggen, zoals bij klimaat- of asielbeleid. Zij geven geen politiek oordeel, maar passen het recht toe zoals dit is bedoeld. Daarmee bieden zij burgers en bedrijven rechtsbescherming - een essentieel fundament van een goed functionerende rechtsstaat. De Rechtspraak fungeert als noodzakelijke tegenmacht. Dat evenwicht komt onder druk te staan wanneer wetgeving zonder de gebruikelijke adviezen of parlementaire controle tot stand dreigt te komen, zoals bij de recente behandeling van asielwetgeving. Een gezonde trias politica vraagt om wederzijds respect en ruimte voor ieders rol. Toegang tot de rechter is een grondrecht, ongeacht inkomen of achtergrond. In het jaarverslag wordt gepleit voor begrijpelijke en toegankelijke procedures, betaalbare rechtsbijstand en blijvende investeringen in innovatieve vormen van rechtspraak, zoals wijkrechtspraak en digitale toegang. Ook thema’s als constitutionele toetsing en integriteit van rechters komen aan bod.

Trends in wetgeving en beleid

In het jaarverslag blikt de Raad terug op de ruim 40 in 2024 uitgebrachte wetgevingsadviezen. Terugkerende elementen zijn:

1. Wetsvoorstellen die de (digitale) toegankelijkheid van de Rechtspraak vergroten
   Hiernaast is de EU bezig met digitalisering van het juridische domein. Dat heeft begin 2024 geleid tot het in werking treden van de e-Justice-verordening. Deze verordening heeft als doel de toegang tot de rechter te verbeteren. De Rechtspraak is verheugd met de wet- en regelgeving die in 2024 op het gebied van (digitale) toegankelijkheid tot stand is gebracht, en hoopt de komende periode nog meer stappen te kunnen maken om de (digitale) toegankelijkheid te vergroten.
2. Wetsvoorstellen met zeer forse werklastgevolgen
   Een opvallende trend in 2024 was het aanzienlijke aantal wetsvoorstellen met soms zeer forse werklastgevolgen voor de Rechtspraak. Het gaat bijvoorbeeld om wetsvoorstellen met betrekking tot inkomstenbelasting (box 3), arbeidsongeschiktheid en asiel. Deze komen bovenop een aantal eerdere wetsvoorstellen met zeer substantiële werklastgevolgen in voorgaande jaren, zoals de herziening van het Wetboek van Strafvordering en de nieuwe Omgevingswet.
3. Wetsvoorstellen waarin het hoger beroep wordt overgeslagen
   De Raad constateert in een aantal wetsvoorstellen een trend om procedures te willen versnellen door het hoger beroep over te slaan. Gezien de vaak gehoorde roep om snellere procedures, wil de Raad het belang van rechtspraak in twee feitelijke instanties wederom onder de aandacht te brengen. Het streven naar snelheid mag niet ten koste gaan van deugdelijke rechtsbescherming van burgers en bedrijven.
4. Ongevraagde advisering
   De Raad bracht onder meer ongevraagd advies uit over de wijziging Regeling tijdelijk verlaten van de inrichting in verband met capaciteitsproblemen binnen het gevangeniswezen. De Raad had aangegeven graag geconsulteerd te worden, maar dit verzoek was genegeerd. De Raad formuleerde in het advies principiële bezwaren tegen de tijdelijke maatregelen om de capaciteitstekorten in het gevangeniswezen te lijf te gaan.

Knelpunten in wetgeving en uitvoering in rechtsgebieden

Algemeen bestuursrecht en belastingrecht
- Maatwerkvoorziening opvang (weigering noodopvang)
- Vaststelling van WOZ-waarde blijft meeliftgedrag uitlokken

Familie- en jeugdrecht
- Gebrek aan goede diagnostiek om te beoordelen wat tussen ouders speelt
- Inschrijving verklaring voor recht in het gezagsregister
- OM als verzoeker in procedure aanvulling register van de burgerlijke stand
- Samenloop Wet zorg en dwang en Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg
- Zorgmijdende betrokkenen
- Wilsbekwaamheid in de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg

Kanton en civiel
- De cumulatieregeling voor incassokosten bi de Wet kwaliteit incassodiensten
- Onderscheid in Successiewet tussen binnen en buiten een huwelijk geboren kinderen
- Twee jaar ziekte en geen recht op loondoorbetaling/Ziektewetuitkering
- Behoefte aan mogelijkheid van meervoudige afdoening van kantonzaken
- Huurrecht, ontruiming en belangen kinderen

Capaciteitstekorten rechtsketen

Ten slotte gaat het jaarverslag in op het vastlopen van de rechtsketen in alle rechtsgebieden door (capaciteits)tekorten bij uitvoeringsorganisaties en deskundigen. Om goed hun rechtsprekende taak te kunnen vervullen, zijn rechters afhankelijk van de inzet, informatie en deskundigheid van een groot aantal uitvoeringsorganisaties en deskundigen. Wanneer zij niet in staat zin om tijdig en op een behoorlijke wijze hun rol te vervullen, dan is dat slecht voor rechtzoekenden en voor de gehele rechtsketen. Door aanhoudende (capaciteits)tekorten bij diverse belangrijke actoren loopt de hele (rechts)keten tegen zin grenzen aan.

Jaarverslag Rechtspraak 2024

Bron: www.rechtspraak.nl