‘Ha, hallo Jenne! Hoe is het met jou? Bij ons is het business as usual, maar ik las dat je een van de arbiters aardbevingsschade wordt’.
‘Dat klopt, er is overleg geweest in de rechtbank tussen verschillende partijen. De president van de RNN heeft namen genoemd en mij gebeld’.
‘Hoe zit dat dan, dat een president meewerkt aan buitengerechtelijke geschilbeslechting? Zijn wij, de rechters, dan niet goed genoeg?’.
‘Dat is het niet. Het probleem is dat jullie ontoegankelijk zijn voor de vele mensen hier in het Noorden, die met schade kampen en uitgemaakt willen zien of het een gevolg is van de gaswinning en of ze een vergoeding of hulp kunnen krijgen’.
‘Dat wist ik al’, dacht ik, staande op de Vismarkt in Groningen, ‘systeemkenmerken belemmeren de facto voor veel mensen de toegang tot de rechtbank en hier blijven wij (te) passief.’
Hoe hard rechters ook werken, welke energie ze ook steken in digitalisering, standaardisering en rechtseenheid, voor veel mensen is er in dagelijkse kwesties geen verbinding meer met de rechtspraak. Met het instituut dat essentieel is voor een land dat zich een rechtsstaat wil noemen.
En daar maak ik zelf deel van uit. Ik zou beter arbiter aardbevingsschade kunnen worden als ik iets wil betekenen in de enorme maatschappelijke problematiek die hier speelt en die de NOS als volgt verwoordt:
‘Het aantal mensen in Groningen dat woont in een huis met schade die is erkend als aardbevingsschade, is opgelopen tot 100.000. Dat blijkt uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen, de GGD en de gemeente Groningen. 25.000 van hen hebben meer dan één keer schade gehad.’1 Zie voor een helder overzicht en animaties ook: https://www.dwarshuis.com/aardbevingen-groningen/menu/.
En ik had het nog zo gezegd tegen de president toen ik in 2014 bezig was het concept van de Spreekuurrechter te ontwikkelen: ‘ga in gesprek, zoek verbinding met maatschappelijke problemen. Je mag je dan wel niet bemoeien met de wijze waarop rechters zaken doen, maar je hebt toch zeker wel een maatschappelijke functie om rechtspraak structureel te laten voldoen aan rechtsstatelijke eisen?’.
De aardbevingsschade laat een concreet en massaal gevolg zien van hetgeen ik in blog 2 schetste: de dienende functie van rechtspraak in dit soort zaken is slecht. De rechter wordt landelijk steeds verder gemarginaliseerd, onder andere ‘omdat er een laagdrempelig alternatief voor geschilbeslechting door de rechter moest komen, een effectievere oplossing van geschillen of andere problemen werd nagestreefd’.2
Het klassiek processysteem is te ingewikkeld, te duur, te traag en op afstand van de burgers geplaatst; wie wil en kan daar wat aan doen?3
Burgers en bedrijven zien dit aan en kiezen voor particuliere geschilbeslechting. Voor de regio vertaalde het Dagblad van het Noorden deze ontwikkeling op 16 juli 2016 treffend als: ‘Er is hoop voor de onfortuinlijke huiseigenaren die er niet uitkomen met het Centrum Veilig Wonen en de Nam.’ Dat is het nieuwe: er is nu hoop op rechtvaardigheid, waar deze ontbrak doordat, zoals de baas van de arbiters, oud-rechter Jenne van der Vinne uit Midwolde,4 mij zei: ‘jullie ontoegankelijk zijn’.
De essentialia waarop deze hoop van de Groningers berust, wijken sterk af van de kenmerken van het klassiek procederen:
- het is gratis;
- toegankelijk via een site met een aanmeldingsformulier dat mensen zelf kunnen invullen;
- waarna arbiters ter plaatse;
- de objecten visueel opnemen;
- en in direct gesprek gaan met partijen;
- aan de keukentafel of in een gemeentehuis;
- waarbij ongelijke posities actief worden gecompenseerd;
- waarvoor de arbiter de tijd neemt die hij zelf nodig vindt om in alle rust aandacht te kunnen besteden aan de voorliggende kwestie.
En dit werkt wel.
Waar de aardbevingskamer van de RNN naast twee massaclaims slechts een enkele individuele zaak heeft binnengekregen, weten de burgers de arbiters te vinden. Het Dagblad van het Noorden meldt op 7 november 2016 dat er sprake is van een stormloop. Er komen naar verwachting honderden zaken per jaar binnen en het aandachtsgebied van de arbiters wordt uitgebreid naar bodemdalingen, al dan niet door de gaswinning.5
Volgens het Dagblad van 7 juli 2016 wilde de RUG onderzoek doen naar de vraag: ‘waarom stappen zo weinig Groningers naar de rechter om de NAM aan te pakken?’. Men kan het nu ook anders stellen: ‘waarom stappen de Groningers wel naar de particuliere arbiters aardbevingsschade?
Het antwoord op zijn Clintons: It’s an easy and free way to non-adversarial decision-making, stupid!
1. https://nos.nl/artikel/2129869-100-000-mensen-met-aardbevingsschade-in-groningen.html. Tot 1986 kwamen er in Noord-Nederland geen aardbevingen voor. De eerste aardbeving was in Assen op 26 december 1986. Daarna registreerde het KNMI in totaal 1000 aardbevingen in Noord-Nederland.
3. Prof. mr. dr. H.E. Bröring, hoogleraar Integrale Rechtsbeoefening: 'Maar hoe dan ook, welke oplossing je dan ook kiest, mensen hebben los daarvan zelfstandig het recht op daadwerkelijke toegang tot de rechter. En onze indruk is dat die toegang in vele gevallen niet verzekerd is, dat er allemaal drempels zijn en dat het dus heel goed is dat de politiek iets bedenkt, of anders de rechter iets bedenkt waardoor die toegang ook echt verzekerd is.' Voorlichtingsbijeenkomst 22 mei 2015 te Middelstum.
