Artikelen van Kim van der Kraats
Tijdschrift
NJB 25 (2025)
De maat der dingen – mens, natuur, recht
Al eeuwenlang geldt de mens als maat der dingen, maar huidige wetenschappelijke inzichten vragen om nuancering van die kijk op de wereld. Daarbij gaat het niet alleen om de intussen haast onvoorstelbare omvang van de ecologische crisis, maar ook om toegenomen kennis inzake de intelligentie, het bewustzijn, en het gevoelsleven van niet-menselijke aardbewoners. Samenleven met wolven en andere ‘lastige buren’ lijkt uiteindelijk een kwestie van beschaving, en natuurherstel een kwestie van rechtvaardigheid. Het recht speelt een sleutelrol bij het vertalen van deze wetenschappelijke en ethische inzichten naar de vaak weerbarstige praktijk.
Democratie en vertegenwoordiging van het algemeen belang
2023 heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen waarin zij de regering verzocht de representativiteit van belangenorganisaties met een ideëel doel overeenkomstig artikel 3:305a Burgerlijk Wetboek (BW) te onderzoeken en te verkennen in hoeverre hier nadere eisen aan gesteld moeten worden. Dit artikel betoogt dat het KlimaSeniorinnen-arrest van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) niet alleen onderstreept hoe belangrijk de vertegenwoordiging van klimaatbelangen in een moderne complexe samenleving is, maar ook duidelijke grenzen stelt aan de mate waarin de Nederlandse wetgever de representativiteitsvereiste kan aanscherpen voor klimaatzaken.
Big tech en politiek
De Europese Commissie heeft op 23 april 2025 besloten dat Apple en Meta (Facebook) hun verplichtingen onder de Digital Markets Act (DMA) hebben geschonden. De DMA beoogt het gedrag van big tech-platforms (ook poortwachters genoemd) te reguleren met het doel de (Europese) digitale markt competitiever en eerlijker te maken. De DMA is dus een aanvulling op bestaande EU- en nationale mededingingsregels die de handhaving ervan zou moeten versterken. De besluiten van de Europese Commissie in de zaken tegen Apple en Meta roepen echter twijfel op over de haalbaarheid van dit doel in de huidige, steeds complexere geopolitieke context, evenals over de effectiviteit van de handhaving van het EU-mededingingsrecht. Uitgelegd wordt waarom de (relatief) lage boetes in deze zaken een zorgwekkend signaal afgeven met betrekking tot de rechtsstaat en hoe de nationale rechter een steeds belangrijker rol zou kunnen spelen in zaken tegen big tech-bedrijven.
Mondelinge of schriftelijke uitspraken
Meer begrip van een rechterlijke uitspraak kan leiden tot een sterkere aanvaarding daarvan en daarmee bijdragen aan de legitimatie en verantwoordingsfunctie van de uitspraak. Vanuit communicatief perspectief valt er wat te zeggen voor de gedachte dat een mondeling vonnis bijdraagt aan een beter begrip: een mondelinge uitspraak is rijker, door non-verbale signalen kan de rechter zien óf en hoe de uitspraak begrepen wordt en daarop inspelen en een mondelinge uitspraak vergt van de ontvanger minder cognitieve inspanning dan een schriftelijk vonnis (mits de uitspraak niet te complex en lang is). Deze voordelen gelden sterker bij een mondeling vonnis dan bij het mondeling uitspreken van een schriftelijk vonnis. Vanuit communicatief perspectief zou er dus iets voor te zeggen zijn om in zaken die niet te complex zijn en waarvan de motivering niet te lang is steeds mondeling uitspraak te doen.
Crisis Trias Politica VS vereist juiste analyse
De leer van de trias politica is vanwege de anti-rechtstatelijke golf die de VS overspoelt logischerwijs weer meer in de belangstelling komen te staan. Een emotionele afkeer van de persoon Trump dreigt evenwel bij sommige experts het zicht te vertroebelen op wat mogelijk dé oorzaak en dé verklaring is voor diverse al jaren geleden in gang gezette ontwikkelingen die op dit moment de democratie en ook de grondrechten van burgers bedreigen. In individuele zaken worden daardoor soms overhaast en niet goed onderbouwd conclusies getrokken die met grote woorden het vertrek van Trump eisen, een benadering die hem waarschijnlijk alleen maar in de kaart speelt.
Tijdschrift
NJB 26 (2021)
Nevenfuncties: o tempora, o mores
De combinatie van magistratuur en nevenfuncties is in de afgelopen twee eeuwen met wisselende ogen bekeken. Was het rechterschap aanvankelijk zelf een bijbaan, later werd het een hoofdbetrekking. Nevenfuncties werden op een gegeven moment weer noodzakelijk geacht voor de voeling van de rechter met wat er leeft in de maatschappij. Hoewel nevenfuncties nog steeds waardevol worden geacht, is de regelgeving de laatste decennia aangescherpt. Nevenfuncties moesten worden gemeld en openbaar gemaakt. Dit om publieke controle mogelijk te maken en het maatschappelijk vertrouwen in de rechterlijke macht te borgen en te bevorderen. Het debat over de risico’s van nevenfuncties is ondertussen niet verstomd. Wat is de verwachting voor de toekomst?
De professionele vrijwilliger in het Huis van Thorbecke
Taakdifferentiatie bij de brandweer lijkt een specialistisch en technisch probleem. Maar de achtergrond en dynamiek ervan zijn fundamenteel en principieel. Het is een voorbeeld van een onnodig uitdijende Europeesrechtelijke logica tot op een niveau waarop praktisch iedereen er ongelukkig van wordt. Wie alleen naar het EU-arbeidsrecht kijkt en wil uitsluiten dat Nederland onder die regels in de problemen komt, moet inderdaad ofwel de brandweervrijwilligers in dienst nemen of hen beter onderscheiden van de beroepskrachten. Wordt echter met bredere Europeesrechtelijke expertise naar deze kwestie gekeken, dan ontstaat een ander beeld en komen serieuze argumenten in beeld om, waar nodig voor het HvJ EU, te betogen dat het EU-recht niet eist dat alle brandweervrijwilligers in dienst komen of gelijke arbeidsvoorwaarden krijgen.
Juridische grondslagen van Europese democratie
Van mei 2021 tot mei 2022 wordt de Conferentie over de Toekomst van Europa gehouden. In de Gezamenlijke Verklaring van 10 maart 2021, waarin de voorzitters van de verantwoordelijke instituties de werkwijze en het mandaat van deze Conferentie hebben vastgesteld, wordt de vraag naar de democratische legitimiteit van de huidige EU, zoals die op basis van het Verdrag van Lissabon is ingericht, expliciet bij de beraadslagingen betrokken. De Verklaring spreekt zowel over de ‘democratische fundamenten van de EU’ als over de noodzaak ‘de democratische legitimiteit van de Unie te onderbouwen’. Dit essay beoogt de handschoen op te nemen en een juridische grondslag aan het functioneren van de Unie als Europese democratie te geven.
Een hiaat in de (fiscale) rechtsbescherming
Door het huidige toetsingsverbod in artikel 120 Grondwet heeft de wetgever een bijna onbegrensde macht. Een beteugeling van de ongebreidelde macht van de wetgever zal ertoe leiden dat regering en parlement bij het opstellen van fiscale wetgeving zich meer gelegen laten liggen aan heffingsbeginselen, consistentie, evenwichtigheid en proportionaliteit. Een gezaghebbend Constitutioneel Gerechtshof met een op beginselen gebaseerde, zich ontwikkelende rechtspraak, kan een dempend effect hebben op een al te losgeslagen wetgever, die onvoldoende oog heeft voor de belangen van belastingplichtigen en toeslaggerechtigden.