Correctief referendum - nieuw

Wet van 01-02-2021, Stb. 2021, 58

Wet houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot opneming van bepalingen inzake het correctief referendum

—Dit betreft een initiatiefwet van het lid Van Raak (SP). Het is de eerste lezing van deze grondwetswijziging. Een eerder Voorstel van wet van het lid Van Raak tot verandering in de Grondwet, strekkende tot opneming van bepalingen inzake het correctief referendum (Kamerstukken 34 724) is in tweede lezing door de Tweede Kamer verworpen (Handelingen II 2017/18, 26). Op 13 december 2018 presenteerde de Staatscommissie parlementair stelsel haar eindrapport ‘Lage drempels, hoge dijken - Democratie en rechtsstaat in balans’. De staatscommissie deed in dit rapport het voorstel voor invoering van een correctief referendum. De staatscommissie heeft voorstellen gedaan voor de nadere vormgeving van en de waarborgen voor een correctief referendum, onder meer over de referendumonderwerpen. Het bindend correctief referendum in dat voorstel betreft wetgeving waarvan de behandeling in het parlement is afgerond en kan betrekking hebben op alle wetgeving waaraan het parlement heeft meegewerkt. Maar de commissie noemt ook een aantal uitzonderingen, die aansluiten bij de uitzonderingen zoals die zijn opgenomen in het eerdere initiatiefwetsvoorstel van het lid Van Raak, te weten:

voorstellen van wet inzake het koningschap;
voorstellen van wet inzake het Koninklijk Huis;
voorstellen van wet tot verandering van de Grondwet en voorstellen van wet houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel hiertoe in overweging te nemen;
voorstellen van wet inzake de begroting, bedoeld in artikel 105, eerste en derde lid;
voorstellen van wet die uitsluitend strekken tot uitvoering van verdragen of besluiten van volkenrechtelijke organisaties;
voorstellen van wet houdende stilzwijgende goedkeuring van verdragen of die strekken tot goedkeuring van verdragen;
voorstellen van rijkswet, behoudens voorstellen van rijkswet tot goedkeuring van verdragen die binnen het Koninkrijk alleen voor Nederland gelden.

De staatscommissie stelde voor om aan deze lijst één uitzondering toe te voegen, namelijk de uitzondering van wetsvoorstellen die betrekking hebben op de belastingen. Dit advies is in deze wet overgenomen:

voorstellen van wet inzake de belastingen, bedoeld in artikel 104.

Het correctief referendum zoals in deze wet vastgelegd, werkt als volgt. Nadat een wetsvoorstel door beide kamers is aangenomen, kan een groep van kiesgerechtigden door middel van een inleidend verzoek vragen een referendum te houden. Binnen een door de wetgever gestelde termijn moet vervolgens de steun worden verworven van een grotere groep kiesgerechtigden. Indien ook dit aantal steunverklaringen is verkregen, wordt overgegaan tot het houden van een referendum. Het aan een referendum onderworpen wetsvoorstel vervalt van rechtswege indien een meerderheid van de opgekomen kiesgerechtigden, die tevens een nader te bepalen percentage vormt van alle personen die gerechtigd waren om aan het referendum deel te nemen, tegen het wetsvoorstel stemt.

Dergelijke voorwaarden zullen door de wetgever bij wet worden geregeld. Een voorstel van wet terzake het vaststellen van de drempels kan alleen door het parlement aangenomen worden met ten minste twee derden van het aantal uitgebrachte stemmen. De initiatiefnemer heeft ervoor gekozen om ook drempels ten aanzien van het quorum en de aantallen steunbetuigingen, die benodigd zijn bij het indienen van een (inleidend) verzoek, niet in de Grondwet op te nemen. De Staatscommissie-Biesheuvel beargumenteerde, dat door te kiezen voor vastlegging bij wet, het risico zou bestaan dat de wetgever in een voor haar welgevallige zin uitzonderingen zou kunnen vaststellen en daarmee ‘rechter is in eigen zaak’. Om aan dit bezwaar tegemoet te komen is ervoor gekozen om in de Grondwet op te nemen dat de wettelijke invulling (of wijziging) van de drempels bij tweederde meerderheid vastgesteld dient te worden.

Bij amendement is aan het oorspronkelijk voorstel wel een uitkomstdrempel toegevoegd van de meerderheid van het aantal bij de meest recent gehouden Tweede Kamerverkiezingen uitgebrachte stemmen. Doordat dit amendement is aangenomen, zal deze uitkomstdrempel aldus in de Grondwet worden opgenomen.

Voor provincies, gemeenten en waterschappen zijn de bindende correctieve referenda facultatief; aan hen komt de vrijheid toe om zelf wel of niet bij verordening te bepalen dat hun besluiten aan een bindend referendum kunnen worden onderworpen.