De productiviteit van de dienstverlening op het terrein van veiligheid en justitie is sinds 1980 nauwelijks veranderd. In het gunstigste geval krijgt de burger in 2016 nog evenveel ‘waar’ geleverd per euro belastinggeld als in 1980, maar waarschijnlijk iets minder. Opvallend is wel dat het V&J-systeem als geheel beter functioneert dan de som der delen (de afzonderlijke sectoren). In de allocatie van middelen verandert wel het nodige in de loop der tijd. De politie levert duidelijk in ten gunste van de rechterlijke macht en gemeenten. Dat zijn de belangrijkste conclusies van een reflectie van IPSE Studies op de ontwikkeling van de productiviteit van het veiligheids- en justitiesysteem.
Op het beleidsterrein veiligheid en justitie is sprake van een sterke onderlinge verwevenheid tussen de prestaties van de verschillende sectoren, zoals de politie, gemeenten, rechterlijke macht en het gevangeniswezen. De vraag is of het beleid daar voldoende rekening mee houdt. Worden de ingezette middelen vanuit een breder welvaartsperspectief optimaal gealloceerd over de verschillende veiligheids- en justitievoorzieningen? De IPSE onderzoekers beantwoorden deze vraag aan de hand van een integrale analyse van de productiviteitsontwikkeling van het Nederlandse veiligheids- en justitiesysteem in de periode 1980-2016.
Systeemproductiviteit: meer dan de som der delen
Uit eerder onderzoek van IPSE Studies bleek dat de productiviteit van veiligheid en justitie zich in de afgelopen decennia niet goed ontwikkelde. Vooral de productiviteitsontwikkeling bij politie en rechterlijke macht was teleurstellend. Door de ontwikkelingen vanuit systeemperspectief te beschouwen ontstaat een iets gunstiger beeld. Het V&J-systeem als geheel functioneert beter dan de som der delen. Volgens de onderzoekers is dat waarschijnlijk te danken aan maatregelen die de coördinatie tussen gemeenten, politie en rechterlijke macht moesten verbeteren. Zoals een meer integrale benadering van problemen, werken in netwerken, de opkomst van lokaal veiligheidsbeleid, bestuursrecht als aanvulling op strafrecht en de betere (digitale) overdracht van zaken in de justitiële keten.
Herallocatie van middelen
De politie ontvangt nog steeds de meeste V&J-middelen. Maar het aandeel is wel afgenomen, vooral ten gunste van de rechterlijke macht. Dat komt met name door de sterke toename van civiele en bestuursrechtelijke zaken, waardoor de rechterlijke macht meer middelen absorbeert. Vooral vanaf 2000 gaan ook gemeenten steeds meer middelen inzetten voor veiligheid op straat (boa’s). Een deel van de politietaken keert daarmee weer terug bij gemeenten.
De onderzoekers hebben ook gekeken of de allocatie afwijkt van de optimale allocatie. In de jaren tachtig blijkt een overgebruik van politie en ondergebruik van rechterlijke macht en gevangeniswezen. Daar is in de jaren negentig een forse correctie op uitgevoerd. In de meest recente periode is er een betere balans in de allocatie van middelen tussen de verschillende sectoren.
