De Belastingdienst probeert al jaren om het aangifteproces en andere zaken toegankelijker te maken, maar toch zijn er nog altijd veel burgers en kleine ondernemers die om wat voor reden dan ook in de problemen komen. Uit het onderzoek van de adviescommissie blijkt dat deze groepen vaak onvoldoende steun krijgen in zulke situaties, en dat ze regelmatig onnodig streng worden aangepakt.

Onvoldoende oog voor de menselijke maat

De commissie keek vanuit drie verschillende invalshoeken naar de rechtsbescherming: vanuit de burger, vanuit het recht en vanuit de organisatie van de Belastingdienst. Commissievoorzitter Van Hout: ‘We hebben gekeken in hoeverre rechtsbescherming toegankelijk, transparant, begrijpelijk en effectief is. Hoe moeilijk is het voor burgers om gebruik te maken van hun rechten, is het duidelijk wat van ze verwacht wordt en in hoeverre merkt de burger dat de rechtsstaat er ook voor hen is? De commissie ontdekte dat onder meer vanwege de wijze waarop de Belastingdienst is georganiseerd, er onvoldoende oog en onvoldoende ruimte is voor de menselijke maat. De commissie concludeert daarom dat het huidige niveau van de praktische rechtsbescherming in belastingzaken in het licht van de kernbeginselen van de rechtsstaat tekortschiet.

‘De belastingwetgeving is zo complex dat veel burgers niet goed weten waar ze recht op hebben, en hoe ze dat kunnen krijgen. De Belastingdienst wordt als een te sterke tegenstander gezien, en de meeste mensen hebben een lage verwachting van de rechtsbescherming die ze kunnen krijgen,’ zo legt Van Hout uit. ‘Dat raakt ook veel sociaal zwakkeren, terwijl juist die doelgroep vaak afhankelijk is van tegemoetkomingen vanuit de overheid, zoals toeslagen en aftrekposten.’

Aanbevelingen

Met vier aanbevelingen doet de commissie een aanzet voor een oplossing. ‘Allereerst stellen we dat praktische rechtsbescherming centraal moet staan bij elk onderdeel van de Belastingdienst. Dat betekent dat er niet alleen een goed doordachte bezwaarprocedure moet zijn, want dan is het eigenlijk al te laat. Rechtsbescherming moet proactief zijn, en begint bij de communicatie, voorlichting en dienstverlening door de Belastingdienst.’

‘Ons tweede voorstel is dan ook dat er meer rekening gehouden wordt met het ‘doenvermogen’ van burgers. Ga in gesprek met burgers en laat andere overheidsorganisaties op tijd aansluiten, want lang niet iedereen is in staat problemen zelf op te lossen. Ook pleiten we voor een beter evenwicht tussen rechtshandhaving en rechtsbescherming: de Belastingdienst heeft ontzettend veel bevoegdheden maar die worden soms te snel ingezet. Tot slot pleiten we voor meer oog voor de menselijke maat binnen de Belastingdienst. Dat betekent bijvoorbeeld dat de organisatie beter bereikbaar moet zijn, maar ook dat medewerkers soms meer handelingsruimte moeten krijgen om flexibeler burgers tegemoet te komen.’

Tijdrovend doolhof

In het rapport staan veel concrete voorbeelden van hindernissen waar burgers tegenaan lopen bij de Belastingdienst. Zo komt de zaak aan bod van een burger die vanwege een handicap de taxi moet nemen voor regelmatige afspraken bij het ziekenhuis. Het taxibedrijf vraagt de burger om contant te betalen, omdat pinnen niet kan, en geeft na betaling een kwitantie. Als deze burger vervolgens de taxikosten wil opvoeren als aftrekpost, wordt dat verzoek door de Belastingdienst afgewezen omdat een kwitantie niet als geldig betaalbewijs erkend wordt. Een bankafschrift mag dan weer wel, maar omdat er contant is afgerekend is het daarop ook niet terug te vinden. ‘Voor de burger ontstaat al gauw een inflexibel, tijdrovend doolhof. Een individuele belastingmedewerker kan in dit soort gevallen niet altijd hulp bieden omdat deze de letter van de wet moet volgen of omdat hij of zij daartoe geen mogelijkheden ziet. ’

Het rapport van de Adviescommissie praktische rechtsbescherming ‘Burgers beter beschermd’ is online voor iedereen beschikbaar. Over het rapport is ook een podcast gemaakt, waarin de belangrijkste conclusies en aanbevelingen van de commissie worden besproken met enkele ervaringsdeskundigen. De podcast kan worden beluisterd via Soundcloud of Spotify.