Meer recht minder orde

Leidt meer recht van de Europese Unie tot minder orde in het recht van de Europese Unie? Dat is de centrale vraag die Jasper Verhoogt onderzoekt in zijn proefschrift. Het antwoord op de vraag is in het kort: ja. Heeft het EU-recht daarmee een paradoxaal karakter? EU rechtsvorming via besluiten is een bekend fenomeen in handboeken over de Europese Unie. Dat geldt in mindere mate voor aanspreekbaarheid. Laat staan dat de verhouding tussen besluitvorming en aanspreekbaarheid in beeld is. Het onderzoek van Verhoogt tracht deze leemte te vullen. Gekeken wordt naar drie affaires van Bovine Spongiforme Encephalopathie (BSE, gekkekoeienziekte), Mond- en klauwzeer (MKZ) en Corona. In die affaires werden voortdurend nieuwe en gevarieerde EU-besluiten genomen. Dat geldt voor harde besluiten, zoals richtlijnen en verordeningen, maar ook speelden er zachte besluiten, bijvoorbeeld adviezen, ook wel bekend als soft law.

De drie affaires werden gekenmerkt door maatschappelijk protest en ander dwars gedrag, kortom de problematiek van niet-naleving van besluiten. Er speelde niet alleen niet-naleving van hard recht, maar ook van zacht recht. Wat gebeurt er als de Europese Unie uiteenlopende besluiten neemt, hard en zacht recht? Verandert de aanspreekbaarheid dan mee? Is er harde en zachte aanspreekbaarheid? Of niet?

Om het veranderlijke juridische landschap van de Europese Unie te beschrijven en analyseren wordt in dit onderzoek de metafoor van de wetlands gebruikt. Want als de staat de ‘dijken’ zijn, volgens de bekende metafoor (A.M. Donner), lijken internationale organisaties op een open zee. Zij ontberen doorgaans afdwingingsmacht. Dan laat de EU zich benaderen in termen van wetlands.

Wat zijn wetlands? In natuurlijke wetlands, zoals de Waddenzee of de Biesbosch, hangen land en water op grillige wijze samen; het zijn natte landen. Die grilligheid is instructief voor wie het juridische landschap van de EU wil begrijpen. In symbolische wetlands komen de elementen besluitvorming en aanspreekbaarheid op grillige wijze samen. Leidde de variatie aan EU-recht tot minder orde in het EU-recht? Het was herhaaldelijk zeker het geval. Dat is de belangrijkste uitkomst van dit onderzoek. Verhoogt noemt drie gevallen die de methodes Streng aanspreken, mild, of dreigen, illustreren, namelijk de BSE-affaire, de MKZ-affaire, en de Corona-affaire. In de BSE-affaire schoot Duitsland tekort in de controle op BSE-risico-materiaal afkomstig van runderen. Daarop werd Duitsland mild ­aangesproken via diplomatieke brieven. Aan het einde van de MKZ-affaire liet Frankrijk na om de nieuwe MKZ-richtlijn om te zetten in nationaal recht. Ze werd daarop streng aangesproken, in een zogeheten inbreukprocedure. In de ­Corona-affaire voerde Duitsland een ban in op de export van mondkapjes. ­Daarbij dreigde de Europese Commissie met een inbreukprocedure.

Kortom, nu eens werd een lidstaat streng aangesproken, dan weer mild en dan weer werd er gedreigd.

In de affaires van BSE, MKZ en Corona werden voortdurend nieuwe besluiten genomen. Maar bij meer besluiten ligt het gevaar van nieuwe onzekerheid rond aanspreekbaarheid en minder orde paradoxaal genoeg steeds op de loer. Een paradox: Meer recht, minder orde.

Op vrijdag 24 januari 2025 promoveerde Verhoogt bij de Faculteit Rechtswetenschappen van de Open Universiteit Heerlen. Promotoren zijn prof. dr. Jan Willem Sap en prof. dr. Carla Zoethout.

Jasper Verhoogt
De wetlands van de Europese Unie, een analyse van meer recht en minder orde

Over de auteur(s)