Gaat het beter of slechter met de mensheid? Volgens de vorig jaar overleden hoogleraar International Public Health Hans Rosling gaat het veel beter dan u denkt. U heeft een ‘dramatic instinct’, een ‘overdramatic worldview’ en te rooskleurige herinneringen (‘Warning: objects in your memories were worse than they appear’).
Ook de best opgeleide intellectuelen, politici en zakenlieden uit de rijkste landen vertonen vaak ‘massive ignorance’ over wereldwijde ontwikkelingen in gezondheid, armoede, opleidingsniveau en bevolkingsgroei. Rosling, medicus én statisticus, maakte er zijn levensdoel van om ons ‘factfulness’ bij te brengen; dat is ‘the stress-reducing habit of only carrying opinions for which you have strong supporting facts.’ Hij deed dat met spreekbeurten, TED Talks en publicaties, waaronder een publieksboek,1 alle met grafisch pakkende statistieken. Zijn team deed in 2017 een ‘Gapminder Test’ onder 12.000 mensen in 14 landen – waaronder helaas niet Nederland – bestaande uit 13 multiple choice vragen over wereldwijde ontwikkelingen; vragen zoals (test uzelf; antwoorden in de voetnoten):
- What is the life expectancy of the world today? (A. 50 years; B. 60 years; C. 70 years);2
- There are two billion children in the world today, aged 0 to 15 years. How many children will there be in the year 2100, according to the UN? (A. 4 billion; B. 3 billion; C. 2 billion).3
Er zit een verbijsterende gap tussen de door het publiek gegeven antwoorden en de correcte antwoorden. Vrijwel elke beroepsgroep en vrijwel elk land deed het ‘worse than chimpanzees’, i.e. ‘worse than random’, ook beleidsmakers in het openbare bestuur, het bedrijfsleven en de politiek. Dat doet het ergste vrezen voor adequate besluitvorming door regeringen, bedrijven en NGO’s, maar opmerkelijkerwijs gaat het desondanks steeds beter met de wereld, althans op basis van Rosling’s maatstaven. Het leukste van zijn boek zijn 32 grafieken, waarvan de helft met dalende lijnen van ‘16 bad things decreasing’ – van hunger tot ozone depletion – en 16 stijgende lijnen van ’16 good things increasing’ – van women’s right to vote tot cereal yield per hectare. Mijn favoriet is de grafiek die toont dat het aantal gitaren per miljoen mensen is gestegen van 200 in 1962 naar 11.000 in 2014; volgens Rosling een teken dat de mensheid op de goede weg is naar ‘the ultimate goal (…) to have the freedom to do what we want’ (in plaats van bezig zijn met overleven). Misschien, maar: hoe zijn die gitaren verdeeld over de wereld? Ik moet bekennen dat ik er in mijn eentje al zes heb.
Rosling richt zich op epidemiologische, armoede-, hygiëne-, scholings- en (andere) gezondheids- en sterfteontwikkelingen, maar presenteert geen enkel gegeven over, bijvoorbeeld, onafhankelijkheid van rechtspraak, spreiding en bescherming van eigendom, en functioneren van belastingstelsels, alle drie voorwaarden voor enigszins fatsoenlijke samenlevingen. Ook niets over corruptie, ondermijning door mafia en geheime diensten of vertrolling van het internet. Internetgebruik, gestegen van 0% van de wereldbevolking in 1980 tot 48% in 2017, wordt als good thing gepresenteerd, maar de bespiedings-, sabotage-, manipulatie-, fraude-, ondermijnings- en privacyschendingsmogelijkheden zijn navenant toegenomen. Op eigendomsrecht wordt één keer gehint, in – hèhè, gelukkig ook – een stuk over ‘The Five Global Risks We Should Worry About’ (global pandemic; financial collapse, World War III, climate change en extreme poverty). Rosling noemt ‘microcredits’, nodig ‘to get market forces started’. Belastingen worden één keer genoemd, waar Rosling (een Zweed) society bedankt voor zijn gratis opleiding, gratis doctorsgraad, en gratis kankerbehandeling, maar: ‘of course nothing is free: the taxpayers paid.’ Een grafiekje met het verband tussen effectieve belastingdruk en gezondheid, democratische instituties en opleidingsniveau zou dus niet misstaan hebben. Ook zou ik willen weten waaróm de mens zich laat begoochelen door dramatic instinct en overdramatic worldview. Heeft dat evolutionair voordeel?
Er bestaat in elk geval geen gebrek aan dramatic worldview en zwartgallig zicht op de menselijke psyche in het boek Identity4 van Francis Fukuyama (die van The End of History, waarin hij zich 25 jaar geleden al afvroeg of een zelfgenoegzame liberale democratie wel het beste in de mens naar boven haalt). Culturele behoefte aan identiteits- en groepserkenning staat volgens hem steeds meer in de weg aan respect voor feiten en rationele economische en sociale analyse. De mens in de liberale democratie is steeds meer bereid om voor erkenning van de identiteit die hij zichzelf of zijn groep toedicht veiligheid, rechtvaardigheid en zelfs democratie op te offeren, want identiteit is niet onderhandelbaar. Zij die zich miskend voelen, staan te juichen bij Poetin, Erdogan, Orban, Kaczynski en Duterte, met alle gevolgen van dien voor onafhankelijke rechtspraak, vrije pers en onpartijdig bestuur. Volgens Fukuyama wordt de democratie bedreigd door enerzijds zich superieur wanende autocraten, onder wie Trump, en hun gevolg, en anderzijds erkenning eisende groepen zoals alt-right, terwijl zij zich zou moeten bezighouden met armoedebestrijding, zorgverzekering en inkomensverdeling. Ieder eist respect of bewondering; niemand is bereid het te geven aan anderen dan zichzelf, de eigen leider of de eigen groep.
Ik vrees dat Rosling de uitgerangeerd rakende rationele politiek op basis van fact-based analyse vertegenwoordigt waarvan Fukuyama toont dat die er in de huidige identiteits- en ressentimentspolitiek steeds minder toe doet. Facts maken we alternative en news fake. Of speelt mijn dramatic instinct mij thans parten?
En wat betekent dit voor de NJB-lezer? Dat het tijd wordt voor een borrel.
Dit Vooraf verschijnt in NJB 2018/1947, afl. 37
Afbeelding: https://www.flickr.com/photos/pru/26424536615/
- Hans Rosling, with Ola Rolsing and Anna Rosling Rönnlund, FACTFULNESS; ten reasons we’re wrong about the world – and why things are better than you think, Sceptre 2018.
- Het correcte antwoord is 72.
- Het correcte antwoord is 2 billion.
- Francis Fukuyama, Identity: the Demand for Dignity and the politics of Resentment, Farrar, Straus and Giroux 2018.