Deze opinie dankt zijn bestaan aan de schreeuw om aandacht, waarmee Thierry Baudet als actievoerder tegen de EU tijdens debatten aan zijn opponenten vraagt of ze zijn boeken wel hebben gelezen. Ik begon zijn vraag als een persoonlijk verzoek te beschouwen en haalde zijn proefschrift The Significance of Borders samen met de Nederlandse bewerking ervan in huis.1
Mijn ogen vielen uit hun kassen. De glazen sprongen uit mijn bril en mijn hersenen weigerden te bevatten wat ik las. Ik probeerde de Engelse versie. De grootste fout die de Europeanen in de 20e eeuw hebben gemaakt, is niet dat ze in de eerste helft ervan twee wereldoorlogen tegen elkaar hebben gevoerd, maar dat ze in de tweede helft met elkaar zijn gaan samenwerken.
De moeder van alle omkeringen. Op de puinhopen van de Tweede Wereldoorlog zijn de politici met een nietsontziende aanval op de natiestaat begonnen. Zij hebben de natiestaten zo stelselmatig ondermijnd dat er zeventig jaar later nauwelijks nog een soevereine staat in Europa te vinden is. Niet de vervolgde en vermoorde minderheden, de politiek andersdenkenden of de gesneuvelde soldaten, maar de natiestaten van Europa worden in dit proefschrift als de ultieme slachtoffers van het Nazisme en de Tweede Wereldoorlog voorgesteld.
Opinies schrijf je in een ademtocht. Een boek vereist een plan, voor een proefschrift moet je academisch onderzoek verrichten, maar een Opinie leg je in een opwelling vast. Of uit verontwaardiging. Dat betekent niet dat je in een opinie niets over academische proefschriften zou kunnen zeggen. Bijvoorbeeld dat complottheorieën en dissertaties elkaar uitsluiten. Of dat een promovendus geacht wordt haar of zijn vooronderstellingen te bewijzen in plaats van die als bewijs te gebruiken.
Baudet legt daarnaast een haast aandoenlijke naïviteit aan de dag bij de toelichting van de door hem voorgestane standpunten. Een van de meest in het oog lopende passages betreft de verdediging van het recht op oorlog dat volgens Baudet aan soevereine staten toekomt. Hij beperkt dit in het Westfaalse stelsel oorspronkelijk absolute recht tot een defensief recht op het voeren van oorlog en licht zijn standpunt als volgt toe:
‘Maar er is nog een laatste argument dat moet worden genoemd. Verre van inherent oorlogszuchtig, is opkomen voor nationale soevereiniteit in feite de enige stabiele en intrinsiek vreedzame politieke vorm. De enige soort oorlogen die natiestaten vanuit hun wezen kunnen voeren, zijn defensief. Wie streeft naar nationale zeggenschap zal geen oorlogen voeren om gebiedsuitbreiding, aangezien er geen reden is om het grondgebied uit te breiden voorbij de grenzen van de natie’.
Deze redenering is ondeugdelijk. Zij gaat enerzijds voorbij aan de geschiedenis van Europa (Heim ins Reich, Verdrag van Trianon enz.) en miskent anderzijds de actuele situatie in de Krim, de dreiging in de Baltische staten en de bevroren oorlog in het oosten van Oekraïne.
Na zijn promotie heeft de jonge doctor zich opgeworpen tot voltijds bestrijder van de Europese Unie. Zijn intentie is net zo lang tegen de EU aan te schoppen tot die omvalt. Hij beschouwde de recente volksraadpleging over het Associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne als onderdeel van zijn missie en vormde die om tot een drog-referendum over de EU. Er bestaat echter geen enkele noodzaak voor Europa om terug te keren naar het 19e eeuwse concert der natiestaten. We kunnen ook vóóruit met Nederland en de EU. Wanneer het Westfaalse paradigma van staten en diplomaten wordt ingeruild voor het burgerlijk perspectief van democratie en rechtsstaat, blijkt de EU juist de eerste internationale organisatie te zijn die ernaar streeft om als een representatieve democratie te functioneren. In dit perspectief is het een voor de hand liggende gedachte dat, als twee of meer democratische staten de uitoefening van soevereiniteit op een aantal terreinen met elkaar delen om gemeenschappelijke doelstellingen te realiseren, het samenwerkingsverband ook democratisch moet zijn.2
De EU vormt geen complot tegen de staten en burgers van Europa. Het is evenmin een poging om het Romeinse Rijk, Napoleon en Hitler na te bootsen of te evenaren. Wie de EU zo afschildert, miskent de bedoelingen van de oprichters en maakt zich schuldig aan misleiding.3 De ontwikkelingsgang van de EU kan veeleer worden samengevat in de stelling dat uit de wil om oorlog te voorkomen in Europa een nieuw soort democratie is ontstaan. De theorie van democratische integratie die auteur dezes in 2014 in dit blad presenteerde, biedt een model waarin de EU kan evolueren van een club van democratische staten tot een democratische Unie van staten en burgers.4 Het uitgangspunt is dat de burgers van de EU krachtens het Verdrag van Lissabon gerechtigd zijn om zowel aan de nationale democratie van hun land als aan de gemeenschappelijke democratie van de Unie deel te nemen. Het staat uiteraard niet vast dat dit experiment zal slagen, maar het getuigt van een principieel onwetenschappelijke instelling om het bij voorbaat als onmogelijk af te doen.
Mr. J.A. Hoeksma is rechtsfilosoof. Deze Opinie is ook verschenen in NJB 2016/1129, afl. 23.
1. T. Baudet, The Significance of Borders, Leiden, 2012 en De aanval op de natiestaat, Amsterdam, 2012.
2. J. Hoeksma, From Common Market to Common Democracy, Oisterwijk: Wolf Legal Publishers 2016.
3. Deze gedachte is uitgewerkt in het digitale pamflet De misleiding van Nederland.
4. J. Hoeksma, ‘De EU als democratisch experiment’, NJB 2014/720, afl. 14,
p. 894-901.
